İşsizlik Sigortası Fonu'nun gasbına devam ediliyor

Birleşik Metal-İş Sendikası tarafından hazırlanan raporda, İşsizlik Sigortası Fonu'nun amaç dışı kullanımına ilişkin veriler yer aldı. Fonda biriken tutarın işsizlik ödeneğinden çok hazineye, Aktif İşgücü Programlarına, işverenlere yönelik teşvik ve destek uygulamalarına harcandığını belirten Birleşik Metal-İş, bu uygulamadan vazgeçilmesini istedi.

 

İşsizlik Sigortası Kanunu, sigortalılara işsiz kalmaları halinde, kanunda öngörülen ödeme ve hizmetlerin yerine getirilmesini sağlamak amacıyla yola çıkmış ancak zamanla fonda biriken tutar iktidarın ve sermayenin talanına uğramıştı. 2008 yılında başlayan ekonomik kriz dönemi ve sonrasında fonun giderleri çeşitlendirilerek fon işsizlik ödeneğinden daha çok, hazineye, Aktif İşgücü Programlarına, patronlara yönelik teşvik ve destek uygulamalarına yönlendirildi. İşsizlik fonu, aktif işgücü, teşvik ve destek fonu haline getirildi. 2018 yılının ilk 8 ayında işsizlik fonu giderlerinin yüzde 43'ünü işverenlere yapılan teşvik ve destekler, yüzde 28'ini aktif işgücü programları oluşturdu. İşsizlerin, ödenek olarak aldığı miktar ise yüzde 27 seviyesinde kaldı.

 

Bugüne kadar fondan yapılan giderlerin sadece üçte biri işsizlik ödeneği olarak işsizlere ödenirken kalan üçte ikilik kısım, vergi, teşvik, destek, hazineye gelir olarak kullanıldı. 2002-2018 tarihleri arası 10 milyondan fazla kişi işsizlik ödeneğine başvurmuş, 6 milyon kişi ödenek almaya hak kazanmıştı. Bu kapsamda hak eden kişilere toplam 21.034.043.594 TL ödeme yapıldı.

 

Birleşik Metal-İş Sendikası Araştırma Merkezi'nin yayınladığı raporda, işsizlik fonunun işlev ve amacındaki dönüşüm ve etkileri ortaya koyuldu. Birleşik Metal, kriz dönemlerinde işsizliğin hızlı bir artış kaydettiğini, fonun işsiz kalan işçilerin gelirsiz kalmamaları için oluşturulduğuna dikkat çekti. Sendika, işsizlik sigortasının amacı dışında kullanılmasına son verilmesini, aktif işgücü programlarının fondan değil Türkiye İş Kurumu bütçesinden karşılanmasını, işsizlik ödeneğinden faydalanma koşullarının kolaylaştırılmasını, işsizlik fonu gelirlerinden vergi alınması uygulamasına son verilmesini, kurumun yanlış yatırım tercihleri nedeniyle uğradığı zararın hazine tarafından karşılanmasını, fon bütçesinden patronlara yapılan teşvik ve desteklere son verilmesini, fonun yönetiminin işçilerin doğrudan seçtiği temsilcilere bırakılmasını talep etti. Raporda şu bilgiler yer aldı:

 

AMAÇ DEĞİŞTİRİLDİ

 

Eylül 1999 tarihinde kabul edilen İşsizlik Sigortası Kanunu'nun 46. maddesinde "işsizlik sigortasına ilişkin kuralları ve uygulama esaslarını düzenlemek ve sigortalılara işsiz kalmaları halinde, Kanunda öngörülen ödeme ve hizmetlerin yerine getirilmesini sağlamaktır" şeklinde belirlenmişti. 2008 yılında işsizlik sigortasının amacı yapılan değişiklikle, "işsizlik sigortasına ilişkin kuralları ve uygulama esaslarını düzenlemek ve bu kanunda öngörülen hizmetlerin verilmesini sağlamaktır" şeklinde değiştirildi. Böylelikle "sigortalılara işsiz kalmaları halinde" ibaresi yasadan çıkartıldı. İşsizler, işsizler için kurulan fonun amacından çıkartıldı. Böylece fonun kuruluş amacı dışında kullanımının yolu açıldı.

 

FONUN GELİRLERİ TÜRKİYE İŞ KURUMU'NA AKTARILDI

 

Fonun prim gelirleri Türkiye İş Kurumu'na aktarılmaya başlandı, kurum personel maaşlarını bile işsizlik fonundan ödendi. İşsizlik Sigortası Fonu Kanunun Eylül 1999 tarihinde yasalaşan ilk halinin 46. maddesinde "Kurum işsizlik ödeneği alan sigortalı işsizlere mesleklerine uygun ve son yaptıkları işin ücret ve çalışma koşullarına yakın bir iş bulunması hususunda çalışmalar yapar. Kendilerine bu şekilde bir iş bulunamayanlara verilecek meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitiminin esas ve usulleri yönetmelikle belirlenir." denilirken, 13/2/2011 tarihindeki yasal değişiklikle, Fonun bir önceki yıl prim gelirlerini yüzde 30'unun işsizlikle ilgili danışmalık, araştırma, planlama, personel istihdamı gibi alanlarda kullanılmak üzere kamu kurumlarına aktarmanın önü açıldı.

 

FONUN GİDERLERİ ÇEŞİTLENDİRİLDİ

 

Fon işsize değil, siyasal iktidara ve sermayeye can simidi oldu. Soma'da kaybedilen 301 can için ödemeler, ekonomik kalkınma ve sosyal gelişmeye yönelik yatırımlar, doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği, stajyerlerin masrafları, işverenin sigorta primi, sınav parası, kamu kurumlarında çalıştırılan "işsizin" parası, krizde üretimi duran işyerinde işçinin maaşı, işsizin fonundan ödendi.

 

PATRONLARA TEŞVİK AMAÇLI KULLANILDI

 

8 ayda işverenlere yapılan teşvik 16 yılda işsizlere yapılan ödemenin yaklaşık üçte biri oranında. İşbaşı eğitimi adı altında işsizler, "bir işçi sizden bir işçi bizden" denilerek, işverenlere ödemeleri işsizlik fonundan ödenmek üzere haftalık 45 saatlik çalışma karşılığında sunuldu. Bu kapsamda 16-18 yaş arası çocuklar da çalıştırıldı. Kısa çalışma ödeneği ile kriz durumlarında işverenlerin ödemesi gereken maaşlar, işçilerin işsizlik fonundaki haklarından ödendi. Kurumlarda çalıştırılan stajyerlerin ücretlerini işverenler değil, fon ödedi. Teşvik sistemi ile sermayenin ödemesi gereken milyarlarca liralık sigorta primi fon tarafından ödendi.

 

FON GELİRLERİ VERGİ KAPSAMINA ALINDI

 

Devletin fondan aldığı vergi 3 yılda 2 milyon işsize ödenen ödenek kadar. Fondan alınan stopaj vergilerinin miktarı 6 milyar 247 milyona ulaştı. Stopaj iadesi 976 milyonda kaldı. Alınan net stopaj vergisi 5 milyar 766 milyon oldu. Aynı dönemde işsizlik ödeneği olarak işsizlere ödenen tutar 19 milyar 178 milyonda kaldı. Son 2,5 yılda yanlış yatırım kararlarıyla reel olarak yüzde 20 eriyen fondan 2016-2017 yılı için alınan vergi 2 milyarı geçti.

 

FONUN KAYNAKLARI HAZİNEYE AKTARILDI

 

Devletin hazineye aktardığı tutar işsize ödenenin yaklaşık yarısı kadar. 5763 sayılı Kanunun 19. Maddesi ile 4447 sayılı Kanuna aşağıdaki geçici 6'ncı madde eklendi. Madde fonun nema gelirlerinin hazine hesabına aktarılmasına olanak sağlandı. 2008 yılında, Fonun mevcut nema gelirlerinden 1.300.000.000 YTL'lik kısım Fon tarafından Hazine İç Ödemeler Muhasebe Birimi hesaplarına aktarıldı. "2009-2012 yıllarında Fon tarafından tahsil edilecek nema gelirlerinin dörtte biri, ilgili yıl genel bütçelerinin (B) işaretli cetvelinde bütçe gelir tahmini olarak yer alır" fondan kaynak aktarımına devam kararı alındı. 18 Ağustos 2009 tarihli 5921 sayılı kanunun 2. Maddesi ile fondan hazineye kaynak aktarımı sürdürüldü. Buna göre işsizlik fonundan hazineye gelir olarak kaydedilen tutar 11 milyar 444 milyon TL'yi buldu.