GÜNCEL

'Kuyu tipi hapishaneler kapat�ls�n'

ETHA
31 May�s 2024 Cuma

Yeni hapishane yap�mlar�n�n durdurulmas�n� isteyen insan hakk� örgüleri; a��r hasta tutsaklar�n derhal tahliyesini, ölümeler ve hastal�klara neden olan hapishanelerin mimarisinin insanl�k onuruna yak��r hale getirilmesini ve kapatmay� cezaland�rma arac� olarak kullanmaktan vazgeçilmesini istedi.

�nsan haklar� örgütleri i�kence, kötü muamele ve hak ihlallerinin ya�and�� "kuyu tipi hapishaneler"in kapat�lmas� için aç�klama yap�t. �nsan Haklar� Derne�i (�HD), Türkiye �nsan Haklar� Vakf� (T�HV), Türk Tabipleri Birli�i (TTB) �nsan Haklar� Kolu yapt�� aç�klamada, Türkiye'de hapishanelerin her dönem i�kence ve di�er kötü muamele uygulamalar�n�n yo�un olarak ya�and�� mekanlar oldu�unu hat�rlatt�. Kapat�lman�n bir tedbirden cezaland�rma arac�na dönü�türülmesi ile hapishanelerin kapasitesinin a��lmas�, yer seçimi ve mimarisi dahil fiziksel ko�ullar�n�n kendi ba��na pek çok hak ihlalinin nesnel zemininini olu�turdu�u belirtilen aç�klamada, "Özellikle 2005 y�l�ndan itibaren her y�l belirgin art��larla seyreden kapat�lma pratikleri, tecridin de�i�ik boyutlar�n�n uygulanmas�na cevaz verecek tasar�mlarla ihlallerin de derinle�mesine yol açm��t�r" denildi.

'A�IR MÜEBBET KO�ULLARI UYGULANIYOR'
Yeni hapishaneler aras�nda özellikle 2021 y�l�ndan itibaren de "S Tipi Ceza �nfaz Kurumu", "Y Tipi Ceza �nfaz Kurumu" ve "Yüksek Güvenlikli Ceza �nfaz Kurumu" adlar� alt�nda, bilindi�i kadar� ile son verilere göre Y tipi 22 hapishane, yüksek güvenlikli 22 hapishane ve S tipi 7 hapishane olmak üzere toplam 51 yeni tip hapishanenin kullan�lama aç�ld�� aktar�lan aç�klamada, Mahpuslar�n büyük k�sm�n�n tek ki�ilik hücrelerde çok az k�sm�n�n da üç ki�ilik odalarda tutuldu�u bu yeni tip hapishanelerin en belirleyici özelli�i, gerek mimari yap�lar� gerekse de gündelik uygulama rejimi ile tecrit/izolasyon ko�ullar�n� daha da a��rla�t�rmas�d�r. Bilindi�i kadar� ile mahpuslar günün en az 22,5 saatini hücrede geçirmekte ve nerede ise 'tek ba��na hücreye kapat�lma/solitary confinement' düzeyine ula�an uygulamalar rutine dönü�mektedir. Mahpuslar taraf�ndan kurumlar�m�za ula�an mektuplardan edinilen bilgilere göre; 'Hücrelerin havaland�rmalar� yok ve a��r müebbet hükümlüsü olmayan tutsaklara bile a��r müebbet ko�ullar� uygulan�yor. Anlayaca��n�z, bu hapishaneler yava� yava� öldürmek için yap�lm��' diye tan�mlanan S ve Y tipi hapishanelerin güne� görmeyecek �ekilde ve tecrit odakl� oldu�u belirtilmekte, 'Hapishanelerden ölüm haberleri geliyor, ATK'nin sa�lam raporu verdi�i tutsaklar�n 2-3 gün sonra cenazeleri o hapishanelerden ç�k�yor' denilerek insan sa�l��na olumsuz etkileri vurgulanmaktad�r" denildi.

Tutsaklar�n hava almak için ç�kar�ld�klar� alana, yanlar�nda bir kitap bile götüremediklerini mektubunda iletti�i belirtilen aç�klamada bir tutsa��n, "Ya�mur alt�nda yürümek, güne� alt�nda otururken kitap okumak, aç�k havada mektup yazmak, bir yudum çay içmek çok önemli mi? Evet, hapishanedeyseniz çok önemlidir. Gece gökyüzünde y�ld�z aramak, yüzünüzü rüzgara tutmak önemlidir" sözlerinin s�radan aktivitelerin dahi yap�lmas�n�n engellendi�inin göstergesi oldu�u belirtildi. "Teksiniz. Gardiyanlar art�k tek ba��nas�n�z diyorlar. Öyle bir ruh haline sokup sizi zay�flatmak, direncinizi k�rmak istiyorlar. Aç�k havaya hiç ç�kamazs�n�z. Güne�i, bulutlar�, ku�lar� ve gö�ü göreyim diyemezsiniz. Belli saatlerde ç�kabildi�iniz, kuyudaym��s�n�z hissi uyand�ran bir havaland�rma var sadece. Herkes bu insanl�k d�� mekânlar�n kapat�lmas�n� talep etmelidir" diyen bir ba�ka tutsa��n da toplumu duyarl� davranmaya davet etti�i dile getirildi.

'ADETA B�R KAFES GÖRÜNÜMÜ VERMEKTED�R'
Aç�klama �öyle devam etti: "F tiplerinin ard� s�ra in�a edilen S ve Y tipleri ile tutuklulara yönelik tecrit de derinle�tirilmektedir. Yüksek güvenlikli kategorisinde olan F tipi hapishanelerin kapasitesinin art�r�lm�� hali olan S ile yüksek güvenliklilerin kapasitesi art�r�lm�� hali olan Y tipi hapishaneler, sadece a��rla�t�r�lm�� müebbet hapis cezas� verilen mahpuslarla s�n�rl� kalmay�p ola�an kapat�lma mekan�na dönü�mü� durumdad�r. Yüksek güvenlikli hapishanelerde her blokta be� koridor (k�s�m) ayr� bir blok olarak in�a edilirken, hücrelere 'modül' ad� verilmektedir. Hücrelerin kap�lar�, kulübeden bas�lan otomatik dü�meyle aç�l�p kapanmaktad�r. Bu kulübeye Lokal Kap� Paneli (LKP) denilirken, ayr�ca LKP'leri izleyen Merkezi Kap� Paneli (MKP) bulunmaktad�r. Böylece tutuklular�n her hareketi izlenirken, tüm ileti�im ise megafon ve butonla sa�lanmaktad�r. 'Modül' hücreleri banyo-tuvalet ve mutfak tezgah�yla birlikte 12-13 metrekare büyüklü�ünde olurken, 'güne�lik' denilen ve apartman bo�lu�una benzeyen bo� bir alana aç�lan birer pencere yer almaktad�r. Birinci ve ikinci katlarda bulunan pencereler, demir korkuluk d��nda ele�e benzeyen çelik bir a�la kapat�ld��ndan gökyüzünü dahi görmek mümkün olmamaktad�r. Kafesi and�ran bu pencerelere (güne�lik) hücrelerin içini görecek �ekilde kameralar tak�lm��t�r. Ayr�ca üç ki�ilik hücrelerin içerisinde de kamera bulunmaktad�r. Havaland�rma 63 metrekare büyüklü�ünde olurken, birbirini gören iki koridorun havaland�rmas� çapraz hizalarda olacak �ekilde tasarlanm��, dört taraf� duvarla örülü hapishane; elektrikli tellerle çevrilmi�, tek aç�k yer olan tavan dahi tellerle kapat�larak, adeta bir kafes görünümü vermektedir."

'MAHPUSLARIN EN MAHREM ANLARI B�LE �ZLENMEKTED�R'
�HD Merkezi Hapishaneler Komisyonu'nun, Y ve S tipi hapishanelere dair haz�rlad�� raporda, ya�an hak ihlallerinin "ayakta say�m, izolasyon, ç�plak arama, kötü muamele ve tecrit" olarak özetlendi�i hat�rlat�lan raporda, "Bu tür cezaevlerinin sosyal izolasyon, insans�zla�t�rma ve yaln�zla�t�rmay� kolayla�t�racak tarzda projelendirildi�i görülmektedir. Bunun yan� s�ra her hücrenin tek penceresinin olmas� ve tüm pencerelerin apartman bo�lu�u gibi tan�mlanabilecek tek alana aç�l�yor olmas� nedeniyle herhangi bir hücredeki en hafif gürültünün bile tüm hücrelerde duyulmas� veya yank�lanmas� �eklinde kurgulanm�� mimari yap�lanma, günün 24 saati gürültüye maruz kalma gibi ciddi bir soruna neden olmaktad�r. Di�er cezaevlerinde havaland�rma hakk�, a��rla�t�r�lm�� müebbet hükümlüsü olanlar�n d��ndaki mahpuslar için, sabah say�m�nda havaland�rma kap�s�n�n aç�lmas� ve ak�am say�m�nda kapat�lmas� �eklinde uygulan�rken; yüksek güvenlikli ve Y tipi hapishanelerde havaland�rman�n 1,5 saat olmas� ile yasalara ayk�r� biçimde mahpuslar�n havaland�rma hakk� k�s�tlanmakta, havaland�rma alan�n�n mahpusun hücresi ile direk ili�kili olmamas� nedeniyle bu 1,5 saatlik sürede ya�murdan ve güne�ten korunma, tuvalet gibi acil ve ki�isel gereksinimlerinin kar��lanmas� olanaks�z k�l�nmakta, insanca havaland�rma haklar� ellerinden al�nmaktad�r. Mahpus ve yak�nlar�n�n ayn� mekân� payla�t�klar� aç�k görü�meler yerine ziyaret günlerinin her mahpus için ayr� ve tek olmas�, di�er mahpuslarla da görü�meyi ve sosyalle�meyi engelleyerek sosyal izolasyona neden olmaktad�r. Yüksek güvenlikli hapishanelerin pencerelerinde demir parmakl�klar�n yan� s�ra güne� ��na izin vermeyen s�k örülmü� tel örgü bulunmas� da hem hava almay� hem de güne�ten yararlanmay� engellemektedir. S tipi hapishanelerin en önemli özelliklerinden biri ise hücrelerde kamera bulunmas�d�r. Gün içerisinde 22,5 saatini bir hücrede geçiren mahpuslar�n en mahrem halleri bile izlenmektedir" denildi.

Bu tür ko�ullar�n insanl��na etkileri ise �öyle s�raland�:
🔹Fiziksel ve ruhsal sa�l��n korunabilmesi için "yeterli, uygun ve de�i�ken d�� uyaranlara" ihtiyaç mutlak gerekliliktir. Uzun süren izolasyonun insan sa�l�� üzerinde geri dönü�ümsüz pek çok zarara yol açt�� bilimsel olarak tan�mlanm��t�r.
🔹�zolasyon duysal ve alg�sal uyaranlar�n azl��, alg� ve duyu bozukluklar�n�n geli�mesine neden olabilmektedir. Bu durum baz� psikiyatrik hastal�klara yol açabilece�i gibi, görme ve i�itme duyusunda azalma, yer, zaman, mekan oryantasyon bozukluklar�, dikkat ve duygu durum bozukluklar� gibi problemlere yol açmaktad�r. D�� ortamdan tümüyle yal�t�lma, ba��kl�k sisteminin zay�flamas� ile sonuçlanmaktad�r.
🔹Psikiyatrik rahats�zl�klar yaratmas�n�n yan� s�ra hücre tipi infaz sistemi; k�sa-orta ve uzun vadede fiziksel olarak da birçok hastal��a yol açmaktad�r. Dar, küçük ve güne� �� almayan bir alanda, yeterince hareket edemeden ya�aman�n getirdi�i bir ya�am; kas-iskelet sistemi hastal�klar�, diyabet, hipertansiyon, kanser ba�ta olmak üzere birçok hastal��a neden olmaktad�r.
🔹Tek ki�ilik hücrelerin mahpusun hiçbir canl� ile ili�ki kurmas�na olanak tan�mayacak bir biçimde in�a edildi�i dü�ünüldü�ünde, havaland�rma alanlar�n�n 25 m2, etraf�n�n 8 m yüksekli�indeki duvarlarla çevrili olmas� bir mahpusun uzun y�llar sadece gökyüzü görerek tüm sosyal ve kültürel çevresinden izole bir biçimde ya�amaya mâhkum edilmesi ve ayr�ca d��ar�dan sürekli gözetim ve denetim alt�nda tutulmas� durumu insan haklar�na ve insan sa�l��na ayk�r�d�r.

'Kuyu tipi hapishaneler kapat�ls�n'

�lgili Haberler