DÜNYA

Shoja Hashemi yazd� | �ran'da k�z ö�rencilere kimyasal sald�r�lar�n arka plan�

SHOJA HASHEM�
20 Mart 2023 Pazartesi

Okullara yönelik zehirli sald�r�lar terör eylemleri serisine kolayca dahil edilebilir. Arkas�ndaki motivasyon çok aç�k: Sald�r�lar jin, jiyan, azadî hareketinin önemli ölçüde dayand�� genç kad�nlara yönelik. Sald�r�ya u�rayan okullar�n ço�u daha önce haftalarca süren kitlesel siyasi protestolara sahne olmu�tu. Bu korkak pusularla rejim, kendisine korkusuzca meydan okuyan ö�rencileri, olaydan sonra sorumlulu�u üstlenmek zorunda kalmadan toplu halde cezaland�rabilir. Dahas� sald�r�lar, jin, jiyan, azadî protestolar� s�ras�nda birçok hakk� fiilen geri alan devrimci kad�n hareketinin yükselen gücüne kar�� azami sindirme yoluyla bask� olu�turma amac�na hizmet ediyor.

Aylard�r �ran'daki okullarda ve di�er e�itim kurumlar�nda meydana gelen toplu zehirlenmelerle ilgili endi�e verici haberler gelmeye devam ediyor. Maruz kalanlar ço�unlukla k�z çocuklar� ve genç kad�nlar. Baz�lar� hastaneye kald�r�lmak zorunda kal�nd�. Sivil haklar� ve insan haklar�n� hiçe sayarak akla gelebilecek her türlü kitlesel gözetleme ve suç soru�turma yöntemine ba�vuran devlet ve "güvenlik" ayg�t�, süregelen bu �iddet eylemlerini ayd�nlatmay� henüz ba�arabilmi� de�il. Hiç kimse �ok edici zehirli sald�r� dalgas�n� durdurabilecek gibi görünmüyor ve durum kontrolden ç�kma tehlikesi ta��yor. Rejim uzun zamand�r konunun güvenlikle ilgili oldu�unu söylüyor ve her zamanki gibi ba��ms�z profesyonel habercili�i engelliyor. Bunun sonucunda ortaya ç�kan güvenilir ve sa�lam bilgi eksikli�i, sa�l�kl� analizleri zorla�t�rmakta ve söylenti ve spekülasyonlara kap� aralamaktad�r. Mevcut kafa kar��t�r�c� durumda, çe�itli kaynaklar taraf�ndan teyit edilen gerçeklere odaklanmak ve bunlar� siyasi ve sosyal olarak s�n�fland�rmak önemlidir.

NELER YA�ANDI?
Bu serideki ilk olay 30 Kas�m 2022 tarihinde "�iilerin Vatikan"� olarak kabul edilen Kum kentindeki bir k�z okulunda meydana geldi. Olaydan etkilenen 18 k�z ö�renci mide bulant�s�, nefes alma güçlü�ü ve duyusal-ba��rsak bozuklu�undan �ikayetçi oldu. Bu olaydan önce birkaç üniversite kantininde bir dizi g�da zehirlenmesi ya�and�� için kamuoyu zaten duyarl�yd�. Ancak o dönemde hiç kimse bunun �slam Cumhuriyeti tarihindeki en büyük sald�r� serisinin ba�lang�c� olaca��n� tahmin bile edemezdi. Olay 13 gün sonra ayn� okulda tekrarland��nda ve çok daha �iddetli bir �ekilde 50'den fazla ö�renci ve ö�retmen hastanede tedavi alt�na al�nd��nda, medyan�n dikkatini çekti, sorumlu yerel yetkililer h�zl� bir aç�klama yapma sözü vermek zorunda kald�.

Ancak tam tersi gerçekle�ti, yani haber karartma ve örtbas etmeler. Kamuoyu ancak haftalar sonra sadece Kum �ehrinde bu tür olaylar�n say�s�n�n 8'e yükseldi�ini ö�rendi ve bu nedenle yetkililer tüm vilayette okullar�n iki gün süreyle tatil edilmesini emretti. Ancak, sözde son h�zla çal��an soru�turma kurumlar� kayda de�er bir ba�ar� elde edemedi. Yetkililer taraf�ndan iki tez öne sürüldü. Birincisi, hayal gücünden ve as�ls�z bir kitlesel histeriden söz ediliyordu. �kincisi ise, so�uk mevsimin ba��nda devreye sokulan ar�zal� �s�tma sistemlerinin bir sonucu olarak karbonmonoksit zehirlenmesinden bahsediyordu. �lerleyen dönemde bu teorilerin hiçbiri kan�tlanamad�, ancak hiçbir zaman da reddedilmedi.

23 Ocak'�n ortalar�ndan itibaren neredeyse her gün gelen kitlesel zehirlenme haberleri tüm medyay� kas�p kavurdu. Olaylar o kadar çok ve yayg�nd� ki, rejimin bunlar� hal�n�n alt�na süpürme, konu�arak geçi�tirme ya da haber yap�lmas�n� engelleme yönündeki umutsuz çabalar� ba�ar�s�zl��a mahkumdu. �ran'�n ünlü gazetesi Etemad'�n internet sitesinde k�sa bir süre önce yay�nlanan bir ara�t�rmaya göre, 1 Mart itibariyle ülke genelinde en az 57 okul farkl� yo�unluklarda toplu zehirlenmelerden etkilendi; bunlardan 30'u sadece Kum kentindeki k�z ö�rencilerin gitti�i okullard�, yakla��k 10'u Tahran bölgesindeydi ve di�er vakalar 8 eyalette ya�anm��t�. O tarihten bu yana, neredeyse tüm illeri kapsayan ve resmi olarak teyit edilmi� en az 28 vaka daha eklenmi�tir. Güpegündüz, milyonlarca insan�n ya�ad�� bir metropolde ya da en ücra köyde meydana gelen bu vakalar�n varl��ndan kamuoyu ancak rapor edilen olay sayesinde haberdar olmaktad�r. Zehirlenme belirtilerinin ba�lamas�ndan k�sa bir süre önce aç�k pencerelerden okul binalar�na ya da duvar�n üzerinden okul bahçesine nesnelerin at�ld��na dair (do�rulanmam��) görgü tan�� raporlar� var. Ancak genellikle zehirlenme aniden, toplu halde ve öncesinde herhangi bir olay olmadan ba�l�yor. �lgili platformlarda, say�s�z video olay yerindeki endi�e verici olaylar� belgeliyor, zehirlenme belirtileri ortaya ç�kt�kça panikleyen k�z ö�renciler, etkilenen arkada�lar�n�n yard�m�na ko�anlar, deh�ete kap�l�p kaçmaya çal��anlar vs. Ancak �ran'da okullar hapishane gibi hava geçirmez bir �ekilde kapat�ld�� için yard�ma gelenler ba�ar�s�z kal�yor. Endi�eli ebeveynler okula ko�uyor ama güvenlik güçleri taraf�ndan çocuklar�na ula�malar� engelleniyor. Ambulanslar�n sinir bozucu sirenleri e�li�inde bir okul cehennemi görüyorlar.

Kurbanlar�n say�s� konusunda ise -beklendi�i üzere- hükümetten herhangi bir bilgi gelmedi. BBC Farsi taraf�ndan 28 �ubat'ta yay�nlanan bir çal��mada, iddia edilen zehirli sald�r�lar�n tedavi gerektiren kurbanlar�n say�s�n�n en az 800 oldu�u tahmin ediliyor. Daha önce de belirtildi�i gibi, �imdiye kadar bu say�ya muhtemelen yüzlerce ki�i eklenmi�tir. Bu alt s�n�r, Mart ay� ba��na kadar ülke çap�nda yakla��k bin vaka oldu�unu varsayan devlet haber ajans� IRNA'n�n tahminleriyle kabaca örtü�üyor. Ço�unlu�u yurtd��nda bulunan di�er muhalif medya ise birkaç bin vaka oldu�unu varsay�yor. Objektif bir de�erlendirme yapmak, özellikle de birçok ma�dur ve yak�n�na �iddet tehdidi alt�nda hikayelerini kamuoyuna aç�klamamalar� talimat� verilmi� olmas� nedeniyle zorla�maktad�r. Dolay�s�yla gerçek ma�dur say�s� muhtemelen binden çok daha fazlad�r. Dahas�, zehirli sald�r�larda can kayb� olup olmad�� da belirsizli�ini koruyor. Azerbaycan haber ajans� Axar, �ran'�n Do�u Azerbaycan eyaletindeki Marand kasabas�ndan iki genç kad�n�n 28 �ubat'ta zehirli sald�r�lar sonucu iç organlar�n�n zarar görmesi nedeniyle hayat�n� kaybetti�ini belirtti ancak bu bilgi �ran taraf�ndan henüz do�rulanmad�. K�z ö�rencilerin zehirlenme sonucu ölmü� olabilece�inden �üphelenilen iki vaka daha var. Ancak bu bilgiler �u ana kadar do�rulanamam��t�r.

SALDIRILARIN ARKASINDA K�MLER OLAB�L�R?
"Hayal gücüne dayal� kitlesel histeri" teorisi ba�lang�çta rejim taraf�ndan yay�ld� ve Bat� medyas�nda bunu kategorik olarak d��lamak istemeyen birkaç "uzman" da vard�. Ancak �u an, bunlar�n bir ya da daha fazla madde ile hedefli sald�r�lar oldu�u konusunda yayg�n bir mutabakat var. Bu ayn� zamanda hükümet taraf�ndaki resmi soru�turma durumudur.

Hangi maddenin kullan�ld�� ve nas�l uygulan�ld�� gizemi hala sürüyor. Nas�l oluyor da üç aydan fazla bir sürede düzinelerce sald�r� ve yüzlerce kurban�n ard�ndan �ranl� bilim insanlar� hala hangi maddenin, hatta hangi madde s�n�f�n�n kullan�ld�� konusunda tamamen bilgisiz olabiliyor? Kesin olan �u ki, toksikolojik testlerin sonuçlar�n�n kurbanlardan saklanmas� yönünde bir talimat var. Ancak yüzlerce doktorun bu haince oyuna uydu�unu ve çenelerini kapal� tuttu�unu dü�ünmek zor de�il. Öte yandan, Alman toksikolog Ralf Trapp'�n k�sa süre önce Taz gazetesine yapt�� aç�klamada da belirtti�i gibi, uzmanlar�n ortak görü�üne göre, spesifik semptomlar�n olmamas� uzaktan te�hisi zorla�t�r�yor, hatta imkans�z hale getiriyor. �u ana kadar resmi makamlardan çok az �ey s�zd�. �ran Sa�l�k Bakan� Bahram Eynollahi, parlamento üyeleriyle yapt�� halka aç�k bir toplant�da dü�ük dozda zehirli gazdan söz etti. Milletvekili Ali Reza Monadi, toksikolojik ara�t�rma komisyonundan gelen bir mektuba at�fta bulunarak olas� bir madde olarak nitrojenden bahsetti, ancak bu k�sa bir süre sonra �çi�leri Bakan� taraf�ndan yalanland�.

Her ne kadar kullan�lan madde ve uygulama yöntemi bilinilmiyor olsa da, bunun iyi planlanm�� bir eylem oldu�u ve bu ölçekte uygulanabilmesi için ülke çap�nda faaliyet gösteren geni� çapl� bir a�a ihtiyaç duyuldu�u art�k �üphe götürmez bir gerçektir. E�güdümlü eylemlerin siyasi amaçl� oldu�u ve s�radan adli bir suç olamad�� da aç�kt�r. Bu durum, bu korkunç sald�r� dizisi için dü�ünülebilecek çok fazla �üpheli b�rakmamaktad�r.

Uzun bir inkar a�amas�ndan sonra kitlesel histeri hipotezinin sars�lmas�yla rejim giderek sald�r�lardan muhalefeti sorumlu tutmaya ba�lad�. 6 Mart'ta "devrim" lideri aylard�r süren sessizli�ini bozdu ve eylemleri en a��r cezay� gerektiren büyük bir suç olarak nitelendirdi. K�sa bir süre sonra rejim 100'den fazla �üphelinin tutukland��n� duyurdu. Elde edilen istihbarat�n, "iç güvenli�i bozmak, ülkeyi bir kez daha kaosa sürüklemek ve sisteme kar�� nefret uyand�rmak" amac�yla �slam Cumhuriyetini bir vah�etle suçlamak amac�yla yurtd��ndan faaliyet gösteren Bat�l� istihbarat örgütlerinin ve muhalif gruplar�n dahline i�aret etti�i aç�kland�. Rejimin �u anki tutumunun absürtlü�ü öngörülebilirdi. �ran muhalefetinde baz� tuhaf güçler var ama ülke çap�nda binlerce �ranl� k�z ö�renciyi zehirlemeye istekli ve bunu yapabilecek herhangi bir motivasyona sahip bir örgüt ya da grup kesinlikle yok.

Ço�u gözlemci rejimin sald�r�lara bir �ekilde dahil oldu�unu varsay�yor. Buna kimse �a��rmamal� çünkü ç�plak terör �slam Cumhuriyeti'nin devlet akl�n�n bir parças�d�r. Son y�llarda birçok �ranl� muhalif dünyan�n dört bir yan�nda terör sald�r�lar�na kurban gitti. Hatta birkaç vakada suçlar ayd�nlat�lm�� ve �ran devletinin dahli mahkemeler taraf�ndan teyit edilmi�tir. Buna ek olarak, �ran'da muhaliflere ve di�er istenmeyen ki�ilere yönelik birkaç terör sald�r�s� dalgas� olmu�tur. Örne�in 1998 y�l�nda �ran gizli servisinin bir bölümü birkaç yazar�n ve bir çift siyasi aktivistin öldürülmesini planlam�� ve bunu büyük bir vah�etle gerçekle�tirmi�tir veya otobüs sald�r�s� süsü verilerek 60'tan fazla yazara suikast düzenlenmesi de planlanm��t�.

�u ana kadar bilinen gerçeklerin ço�u, rejimin baz� bölümlerinin do�rudan müdahil oldu�u tezini desteklemektedir. Ölümcül olmamakla birlikte düzenli olarak ciddi semptomlara neden olan bir maddenin kullan�m�, bilimsel uzmanl�k ve muazzam deneyim gerektirir ve devletler için bireylerden çok daha kolayd�r. Ancak bir de birçok yerde ayn� anda gerçekle�en koordineli sald�r�lar vard�r ki bu da devasa bir personel ve lojistik a�� gerektirir. Burada da sald�r�y� düzenleyen devlet aç�k bir avantaja sahiptir. Ancak rejimin dahlinin en büyüt kan�t� ise, eylemlerin aylard�r sadece yar�m a��zla kovu�turulmas� ve potansiyel hedeflerin genel olarak bilinmesine ra�men gelecekteki sald�r�lar�n önlenmemesidir.

S�kça tart��lan bir di�er aç�klama da, kad�nlar�n e�itim kurumlar�n� hedef alan sald�r�larla gönüllerindeki �ran toplumunu Talibanla�t�rma projesini ilerletmeye çal��an iyi organize olmu� militan dini ba�nazlardan gelmesidir. Bunun geçmi�te de örnekleri vard�r. Birkaç y�l önce �slami k�yafet kurallar�n� hafife alan kad�nlara yönelik bir asit sald�r�s� dalgas� deh�ete neden olmu�tu. �sfahan'da gerçekle�tirilen sald�r�lar hiçbir zaman tam olarak soru�turulmam��, yetkililer radikal �iilerin �slam'� savunmak için sorumluluk üstlendiklerini söyledi. Benzer bir ak�m�n bu kez "ilahi bir görev üstlenmesi", rejimin deste�i olmadan bu tür faillerin yakalanmadan aylarca tüm ülkeyi terörize etmesinin mümkün olmad�� söylenebilir. Dini ba�nazlar bir anomali de�il, 40 y�l� a�k�n bir süredir devam eden ortaça� diktatörlü�ünün ürünüdür. �slam Cumhuriyeti, �slam'�n siyasi olmayan hiçbir yorumuna müsamaha göstermemektedir. Bu nedenle dini ve siyasi liderler aras�nda s�n�rlar yoktur. Bu vah�eti planlayan, haz�rlayan ve gerçekle�tiren her kimse, rejimin en az�ndan belirli kesimlerinin bilgisi olmadan hareket edemez ve bu devasa boyuttaki olayda, faillerin ili�kileri en yüksek güç merkezlerine kadar ula��yor olmal�d�r.

SONUÇ
Kimyasal sald�r� krizi �slam Cumhuriyetinin bitmek bilmeyen sosyal ve siyasi krizler listesindeki bir ba�ka krizdir. Zehirli sald�r�lar�n kime ait oldu�u konusundaki gizem, di�er tüm siyasi meseleleri gölgede b�rakmamal�d�r. �lerici güçler için bu failin kim oldu�u nihayetinde ikincil öneme sahip olmal�d�r. Zira rejim her halükarda tam sorumluluk ta��maktad�r. Tüm belirtilere ra�men, devlet organlar�n�n do�rudan bir dahli yoksa bile, devlet yine de ba� suçludur. Çünkü kad�n dü�manl��n�n üreme zeminini haz�rlamaktad�r. Gerçekte sadece bask�ya hizmet eden büyük bir sözde güvenlik ayg�t�na ra�men, halk� günlük zehir sald�r�lar�ndan koruyamamaktad�r ve aç�kl��a kavu�turmak yerine yalanla örtbas etmekte ve korkutmaktad�r.

Jin, jiyan, azadî hareketi, zehir sald�r�lar�n�n ayd�nlat�lmas� ve kurbanlar için adalet talebini üstlenmeli, ayn� zamanda maruz kalanlar�n protestolar�n� rejime kar�� süren kad�nlar, ö�renciler ve i�çilerin protestolar�yla ili�kilendirmelidir. Zehirli sald�r�lar tek ba��na bir sorun de�ildir ve tek ba��na bir çözüm bulmayacakt�r. Bu korkunç sald�r�lar, kad�nlara yönelik sistematik bask�n�n bir ba�ka eylemidir. �ranl� kad�nlar i�aretleri do�ru okudu ve bu tür sorunlar� her gün üreten sistemi da��tmaya haz�rlan�yor. Ve kendilerini tamamen özgürle�tirene kadar da durmayacaklar.

Shoja Hashemi yazd� | �ran'da k�z ö�rencilere kimyasal sald�r�lar�n arka plan�

�lgili Haberler