GÜNCEL

Konut hakk� onurlu ya�am hakk�d�r

�STANBUL (NAD�YE GÜRBÜZ)
9 Kas�m 2020 Pazartesi

�zmir depreminin ard�ndan bir kez daha gündeme gelen konut hakk�n� Cihan Uzunçar��l� Baysal ile konu�tuk. Baysal, "Konut hakk� sadece tapulu mülk üzerinden tan�mlanamaz, bir arsa ya da mülkün yasad�� i�gali ve iskan� da konut hakk�d�r. Bu hak, neoliberal kentle�menin getirdi�i konutun metala�mas�n�n önüne geçecektir. Kullan�m de�eri üzerinden konut hakk� bu sisteme dur diyebilecek bir mekanizmad�r. O bak�mdan çok temel ve sistem kar��t� bir hakt�r" dedi.

�zmir depreminin ard�ndan konut güvenli�i, insanca ya�am hakk� ve konut hakk� yeniden tart��lmaya ba�land�. AKP-MHP iktidar�, ayn� Covid-19 salg�n�nda oldu�u gibi depremde de halk� sorumlu tuttu. MHP Genel Ba�kan� Devlet Bahçeli, "Ke�ke birkaç metrekare fazla pay alma u�runa riskli binalarda oturmak tercih edilmeseydi" derken, AKP'li Cumhurba�kan� Tayyip Erdo�an, konutlar�n güvenli hale getirilmesinde halk�n elini ta��n alt�na koymas�n� istedi. �n�aat sektörü üzerinden ekonomiyi diri tutmaya çal��an, i�gal ve talan etti�i alanlara müteahhitlerini sokan AKP-MHP saray rejimi, halka deprem y�k�nt�lar� aras�nda ölümü reva görürken, depremi patronlar�n kar�na kar katmas�n�n olanaklar� haline getiriyor.

Konut ve kent hakk� savunucusu, ara�t�rmac� Cihan Uzunçar��l� Baysal ile konut güvenli�i, insanca ya�am hakk� ve konut hakk�n� konu�tuk.

'GÜVENL�, YA�ANAB�L�R KENTLER �N�A SORUMLULU�U DEVLET�ND�R'
�zmir depremi sonras� AKP ve MHP'den yap�lan aç�klamalarla sorumluluk halka yüklendi. Yeni binalar�n yap�lmas�, eskilerin güçlendirilmesi için halk�n sorumluluk almas� istendi. Siz bu yakla��m� nas�l de�erlendiriyorsunuz?

�nsanlara riskli binalarda oturmay�n demek onlarla alay etmektir. Öncelikle güvenli, ya�anabilir kentler in�a etmek devletin sorumlulu�undad�r. AKP ile birlikte vites de�i�ikli�i görüyoruz bu bak�� aç�s�nda. Devletin, can güvenli�ini sa�lama taahhütlerinden kopu� görüyoruz. 'Riskli binalarda oturmay�n' diyorlar mesela. Sa�l�k Bakan� da geçenlerde benzer bir �ey söyledi. Covid'e kar�� sorumlulu�u bize att�. Daha önce de imar bar��n� gördük. �mar bar��n�n çok önemli bir maddesi var. �öyle diyor orada; 'ben sana ruhsat veriyorum, evini y�kmama garantisini veriyorum. Ama depremde ya da afette y�k�l�rsa sorumluluk sende'. Bu, can güvenli�ini koruma alt�na almaktan, sosyal kontrattan tamamen sapmad�r. 'Kendi can güvenli�inden sen sorumlusun, yeter ki sen bana para var' diyor.

'AFET YASASI DEN�LD��NDE AKLA SÜRGÜN YASASI GEL�YOR'
AKP 2005'te iki tane yasa ç�kard�. Biri 5366 Say�l� yenileme yasas�, di�eri belediye yasas�. 5393 Say�l� Belediye yasas�n�n 73. maddesinde, depreme kar�� sa�lam binalar yapma taahhüdü yer al�yor. Bu iki yasa yetmemi� 2012 senesinde bir de afet yasas� gibi hegemonik yasay� ç�karm�� bu iktidar. Ve 2012'den 2020'ye, 2005'ten 2020'ye kadar biz evlerimizin depreme, afete kar�� güçlendirilmesi yönünde bir ad�m görmedik. Aksine sa�lam zeminli mahalleler kriminalle�tirildi. Sonra bu mahallelerin, deprem ve afet kayg�s� varm�� gibi y�k�m�na me�ruiyet alan� kurulmaya çal��ld�. Bu yasalarla bu mahalleler y�k�ld� yerine lüks konutlar yap�ld�. Oradaki insanlar çeperlere, TOK�'lere püskürtüldü. Dolay�s�yla, afet yasas�, riskli alan söylemlerine insanlar�n inanc� kalmad�.

Japonya Deprem Ajans�'n�n haz�rlad�� riskli alan haritalar� ile bunlar�n riskli alan ilanlar�n�n çak��mad��n� görüyoruz. Rant� yüksek bölgelerin riskli alan ilan edildi�ini görüyoruz. Bu nedenle afet yasas� denildi�inde vatanda��n akl�na sürgün yasas� geliyor. Üstüne de vatanda� borçland�r�l�p ev veriliyor, üstelik ya�ad�� bölgede de�il çeperlerde veriliyor bu evler. Tabii ki insanlar buna isyan etti, kar�� ç�kt�.

'DEVLET�N SORUMLULU�U SOSYAL KONUT YAPMAKTIR'
�nsanlar binalar� yenilensin istemiyor, risksiz yap�larda bar�nmak istemiyor anlam�na gelmez. Burada yap�lmas� gereken çok basit bir �ey. Mesela binan�n sa�lamla�t�r�lmas� gerekiyorsa illa y�k�p yapmaya gerek yok. Sa�lamla�t�r�lmas�, güçlendirilmesi gerekiyor, sen o mekanizmalar� kur. Teknik destek mi vereceksin, ucuz kredi mi vereceksin, insanlar evlerini kendi ekonomik bütçelerine göre yenilesin, otursun. Çok mu riskli, güçlendirme ile yap�lam�yor mu. O zaman y�k, yerine yenisini yap, sosyal konut olarak yap. Sen devletsin. Vergilerimizden her sene milyarlarca lira köprülere, otoyollara, havalimanlar�na, �irketlerin ceplerine savruluyor. Madem para savurmak istiyorsun sosyal konut yap, devletsin sen. Kar gütme, zarar et, �irket de�ilsin ki sen. Çok ucuza mal et, lüks konut yapma. Güvenli, ekonomik �artlarda ama insan onuruna yak��an konut yap. Biz konut hakk� savunucular� hep bunu söylüyoruz, insan onuruna yak��an, ödenebilir �artlarda, güvenli konut...

'YASADI�I ��GAL DE KONUT HAKKIDIR'
Konut hakk� nedir desem, nas�l yan�t verirsiniz?

Birle�mi� Milletler Ekonomik, Sosyal, Kültürel Haklar Komitesi'nin haz�rlad�� Ekonomik, Sosyal, Kültürel Haklar Sözle�mesi'nin 11. maddesinin 1. paragraf�nda bar�nma hakk� diye tan�mlan�yordu ve insan onuruna yak��an bir ya�am standard�n�n bile�eni olarak ele al�n�yordu. Bu sözle�me ilk olarak 1966 tarihinde yay�nland�. Konut hakk� savunucular�n�n anayasas�d�r bu sözle�me. Komite '91 ve '97 y�llar�nda iki tane genel yorum ekledi sözle�meye. �lk genel yorum ya�amaya elveri�li konut hakk�d�r. Bar�nma kelimesi ç�kar�larak konut ifadesi konuldu. Çünkü dört duvar bir çat� da bar�nma, tenekeden yap�lm�� konut da bar�nma.

Oysa insan haklar� savunucular� olarak, insan onuruna yak��r ya�am standard� diyorsak, o ya�am standard�na yak��r konut hakk� olmas� gerekiyor. Bu konut hakk�n� meta, de�i�im de�eri üzerinden de�il de kullan�m hakk� üzerinden tan�mlad� komite. Kullan�m hakk� çok çe�itli biçimlerde olabilir. Afet konutu, sosyal konut, özel mülkiyet, kiral�k, geçici konut vs. Ama "bir arsa ya da mülkün yasad�� i�gali ve iskan� da konut hakk�d�r" diyor sözle�me. Çünkü konut hakk� temel bir hak. Di�er haklara, sosyal, ekonomik, kültürel haklara, politik, medeni haklara eri�im hakk� ile (ikametiniz olmad�� zaman oy bile kullanam�yorsunuz), birebir ili�kili. Bu çok önemli, ezber bozan bir �ey.

KONUT HAKKINDA 7 KR�TER
1991 tarihli 4 numaral� genel yorum, ya�amaya elveri�li, insan hakk�na yak��r konut hakk� için asgari 7 kriter olmas� gerekti�ini söyler. Bir tanesi kullan�m hakk�n�n yasal güvenli�i. Burada yasad�� i�gal ve iskan� da kat�yor. Yani insanlar, birilerinin gelip evlerini ba�lar�na y�kmayaca��ndan, sabah�n köründe dozerlerin mahallelerine girmeyece�inden emin olmas� gerekiyor.

�kincisi alt yap� ve hizmetlerin yeterli olmas�. Yeterlilikten kas�t, yeterli �s�nma, yeterli su, yeterli ��k olacak. Covid-19 ile ortaya ç�kan bir di�er �ey de yeterli mekan olacak, mesafe olacak o konutta. 8 ki�ilik aileleri 72 metrekare evlere t�kt��nda yeterli konut olmuyor.

Üçüncü kriter, insanlar�, afetlerden, iklim �artlar�ndan koruyacak, güvenli, sa�lam konut yapacaks�n.

Bir di�er kriter konutun konumudur. Konut di�er hizmetlere eri�imde, ula��m bak�m�ndan uzak olmayacak ki, bütçeni sarsmas�n. TOK� binas�ndas�n sa�l��a, e�itime ula�mak için ula��ma para veriyorsun.

Bir di�er kriter, ödenebilir olacak, insanlar�n ekonomik �artlar�na uygun olacak. Mahalleyi y�k�p, yenileme projesi deyip üstüne para istiyor. Ama insanlar ödeyemiyor. Hiçbir ayr�m yapmadan, LGBT� bireyler, engelliler, kad�nlar her kesimi kapsayacak.

Di�eri kültürel yeterlilikler. Modern konut biçiminde de�il, toplumun kültürü ne ise o kültüre sayg�yla yapmal�s�n. Avlulu evlerde ya�ayan Romanlar� kalk�p, TOK�'de 8 katl� evlere t�kamazs�n. 'Aya��m�z topra�a basmadan ya�ayamay�z' diyen Ayazma'da ya�ayan Kürtleri, asansörlü 12 katl� darac�k mekanlara yerle�tiremezsin. Al��lagelmi� ya�am biçimlerinden koparan TOK�'lerde, aç�k hava dü�ünleri, k�na geceleri, taziye çad�rlar� gibi etkinliklerini yapamamay� eksiklik olarak görüyor insanlar.

Zaman içerisinde kad�na yönelik �iddete kar�� güvenli konut, kat�l�mc� planlama ile yani oradaki nüfusla birlikte konut in�as� eklendi bu maddelere.

'97 senesinde de 7 numaral� genel yorumu yazar komite, bu da zorla tahliyelerdir. Bireylerin, ailelerin, topluluklar�n ya�am alanlar�ndan alternatif olanaklar sunulmadan ç�kart�lmalar�n� ihlal olarak sayar.

'META DE��L KULLANIM DE�ER� ÜZER�NDEN KONUT'
Enformal konut alanlar� ile ilgili 2016 y�l�nda yap�lan BM Habitat-3 Konferans�'nda, art�k tapusuz da olsa yerle�ik alanlar�n korunmas� gerekti�i kay�tlara geçti. Bugünden bak�ld��nda belki ütopik görülebilir ama, biz kullan�m de�eri üzerinden bir kenti ve konutu tesis etti�imiz zaman bu sisteme k�sa devre yapt�rm�� olaca��z.

'GECEKONDULAR METAYA DÖNÜ�TÜRÜLDÜ'
Farkl� isimler ad� alt�nda neredeyse her iktidar döneminde imar aff� vb. gündeme getiriliyor. �nsanlar�n y�llarca oturdu�u konutlar�n tapusu verilmeyerek tehdit olarak kullan�l�yor. AKP de son olarak imar bar�� ç�kararak benzer bir yönteme ba�vurdu. Ama tapu sorununa çözüm bekleyen milyonlarca emekçi var. Buna dair ne öngörüyorsunuz?

AKP'nin yapt�� imar bar�� idi. Öncekilerde imar aflar� gördük. 1983-'85 senelerinde Özal zaman� ç�kar�lan imar aflar�nda, gecekondunun kullan�m de�erinden de�i�im de�erine evrili�ini gördük. Ne dedi Özal; "Biz maa�lara zam yapam�yoruz. Gecekondular�n�n üzerine iki kat ç�ks�nlar, onun geliriyle geçinsinler." Birden bire gecekondu kullan�m de�eri üzerinden de�i�im de�erine, metaya dönü�türüldü.

Bu aflar ve imar bar��lar� çözüm olmuyor. Devaml� mahallelerin ba��nda Demokles'in k�l�c� gibi salland�r�l�yor. Tapusunu vereceksin ver tapusunu. Bu yap�lmayarak devaml� arafta tutuluyor gecekondu mahalleleri. Ne ruhsatl� ne ruhsats�z, ne tapulu ne tapusuz. Bu iktidarlar�n i�ine geliyor, bir oy kullanma mekanizmas�, bir Demokles'in k�l�c� ve bir ehlile�tirme mekanizmas� ayn� zamanda.

'K�RACI NÜFUS ARTIYOR'
Deprem olsa da olmasa da insanlar�n güvenli konutlarda bar�nmas�n� sa�layacak bir sistem olmas� gerekiyor. Bugün böyle bir anlay�� yok. Olmas� gereken üzerinden bir tarif yapmaya çal��sak nedir bu?

Türkiye'de mülkiyet odakl� konuta bak�� var. Sosyal konut projelerinde de TOK�, K�PTA� ya da belediyelerin konut projelerine bakt��m�zda onlar da mülkiyete odakl�. Ödenebilir �artlarda, güvenli, kiral�k, kullan�m de�eri üzerinden sosyal konut dü�ünülmüyor.

Türkiye'deki gidi�ata bakt��m�z zaman mülk edinen nüfuslar yüzde olarak azal�yor. Yeni nüfuslar sisteme girdikçe onlar konut sat�n alam�yorlar. Konut o kadar pahaland� ki, kiral�k konutlara yöneliyorlar. Kenti markala�t�rmak, tasar�mla�t�rmak, soylula�t�rmak projeleriyle her yerde özellikle kent merkezlerinde kiral�k konut fiyatlar�n�n yükseldi�ini görüyoruz. Bu durumda insanlar çok kötü �artlarda, çok emniyetsiz konutlarda bar�nmak zorunda kal�yorlar. Bir ara�t�rmada, 20 sene sonra kirac� nüfusun, mülk sahiplerini geçece�i belirtiliyordu. �stanbul'da bu daha k�sa sürede olacakt�r. Böyle bakt��m�z zaman gelece�e yönelik yat�r�m bak�m�ndan da bu �art. �vedilikle, güvenilir �artlarda, ödenebilir kiralarla alt-orta gelir gruplar�na merkezlerde kiral�k konut tahsis edilmeli.

BO� KONUTLARI ��GAL HAREKETLER�
Ekonomik �artlardan dolay� insanlar kötü �artlarda konutlarda oturmak, kentin çeperlerine gitmek zorunda kal�yor. Kentin merkezi noktalar�nda bo� konutlar görüyoruz. �stanbul'da 260 bin civar�nda oldu�u söyleniyor bo� konutlar�n. Ben daha fazla oldu�unu san�yorum.

Amerika'da 4 bekar siyah anne bo� konutlar� i�gal ederek yerle�tiler. Polis geldi ç�karmaya kalkt�. Bu bir örnek oldu. Bir kooperatif el att�, oray� sat�n ald�, annelere kiralad�. Bizde kooperatif sistemi de yok. Kooperatifçili�e destek de yok. �nsanlar mahallelerini mi dönü�türecek, b�rak�n kendi kooperatiflerini kurup dönü�türsünler. Sadece �unu görüyoruz. �ehircilik Bakanlar� riskli alan ilan ediyor, TOK� oraya giriyor. Ve insanlar kendi mahallelerinden kentin çeperlerine sürülüyor. Benim önerim, kullan�m de�eri üzerinden kiral�k sosyal konut ve kooperatifçili�in geli�tirilmesi.

Ayr�ca acil olarak Konut Bakanl�� kurulmal�. Türkiye deprem bölgesi. �stanbul'u büyük bir deprem bekliyor ve bu kentte bir �ey oldu�u zaman ekonomi çöker. �u kanal için u�ra��n�z�, savuraca��n�z paray�, Konut Bakanl�� kurup, güvenilir, emniyetli, kiral�k konutlar� yat�r�n.

'KONUT HAKKI TEMEL VE S�STEM KAR�ITI HAKTIR'
Eklemek istedi�iniz bir �ey var m�?

Konut hakk�, 'gözard� etti�imiz, yaz�k hakk�m�z' diyorum ben. Konut hakk�, insan haklar�n�n çok temelinde duran bir hak. Hem onurlu ya�am hakk� ba�lam�nda, hem di�er haklara eri�im ba�lam�nda. Neoliberal kentle�menin getirdi�i konutun metala�mas�n�n önüne geçebilecek olan �ey, kullan�m de�eri üzerinden konut hakk� mekanizmas�n� kurmakt�r. Bu, çok temel ve sistem kar��t� bir hakt�r.

Konut hakk� onurlu ya�am hakk�d�r

�lgili Haberler