EMEK

Kayg�s�z: ��çi s�n�f� sendikalar� yeniden ele geçirmeli

�STANBUL (P�nar Gay�p)
13 A�ustos 2024 Sal�

Sendikal örgütlenmelerin önünde iki temel engel oldu�unu kaydeden Birle�ik Metal-�� Sendikas� T�S Uzman� �rfan Kayg�s�z, bunlar�n yasalar ve sendikal bürokrasi oldu�unu belirtti. Kayg�s�z ETHA'ya de�erlendirmelerinde, sendikalar�n sermaye ve devlet taraf�ndan i�gal edildi�inin alt�n� çizerek i�çi s�n�f�n�n sendikalar� yeniden ele geçirmesi gerekti�ini söyledi. Kayg�s�z, "Nas�l ki sermayeye kar�� mücadele i�çilerin birli�inden geçiyorsa, sendika içi mücadelede i�çilerin kendi öz örgütlüklerini yaratmaktan geçiyor" dedi.

Sermaye ve devleti AKP-MHP iktidar�n�n politikalar� sonucu i�çi ve emekçiler günden güne yoksulla��yor. ��çi sa�l�� ve güvenli�i önlemleri "gereksiz harcama" görüldü�ü için i�çiler i� cinayetlerinde katlediliyor. �S�G Meclisi'nin temmuz ay� raporuna göre 144 i�çi vah�i kapitalizmin sömürü çarklar�nda ya�am�n� yitirdi. Yoksulun sofras�ndan çalarak sermayenin kar�na kar katan iktidar�n politikalar�ndan güç alan patronlar�n emek sömürüsüne kar�� i�çiler ise irili, ufakl� direni�te. Açl�k ve sefalet ücretine kar�� ç�kan, i� cinayetlerinde katledilmek istemeyen i�çiler örgütlendikleri sendikalarla mücadeleyi sürdürüyor.

Ancak T�S süreçlerinde kimi sendikalar�n i�çileri satmas� üzerine tepkiler ve sendika yönetimlerine "istifa" ça�r�lar� yükseliyor. Birle�ik Metal-�� Sendikas� T�S Uzman� �rfan Kayg�s�z; görece dü�en sendikal�l�k oranlar�n�, sendikalar�n i�çileri yar� yolda b�rakan tutumunu ve yürütülmesi gereken örgütlü mücadeleye ili�kin ETHA'n�n sorular�n� yan�tlad�. Devlet ve sermaye güdümündeki sar� sendikalar�n uygulamalar�n�n i�çilerin örgütlenmesinde k�r�lmalara yol açt��na dikkat çeken Kayg�s�z, "Sendikalar sermaye, devlet taraf�ndan i�gal edilmi� durumda, i�çi s�n�f�n�n sendikalar� yeniden ele geçirme mücadelesi de s�n�f mücadelesinin ayr�lmaz bir parças�" uyar�s� yapt�.

Kayg�s�z'�n sorular�m�za verdi�i yan�tlar �öyle:

'80 ÖNCES�NDE SEND�KALARIN BAKANLI�A VERD�� ÜYE SAYILARI KABUL ED�L�YORDU

Türkiye'de i�çilerin sendikala�ma oran�nda dü�üklük görülüyor. Yay�mlanan verileri nas�l de�erlendiriyorsunuz?
Sendikala�ma oranlar� konusunda temel bir bilgi eksikli�i var. Bu da zaman zaman kar��la�t�rmalar yap�l�rken yan�lg�ya yol açabiliyor. �ki temel dönemsel sorun var. 1980 öncesiyle zaman zaman günümüz kar��la�t�r�l�yor. Biri de 2013 öncesiyle bugün kar��la�t�r�l�yor. 1980 öncesi sendikalar�n üye say�lar�, sendikalar�n bakanl��a verdi�i üye say�lar� üzerinden belirleniyordu. Yani herhangi bir sendika "benim �u kadar üyem var" dedi�inde o do�ru kabul ediliyor ve istatistikler aç�klan�yordu. Bu abart�l� söylemler nedeniyle sigortal� say�s�ndan çok daha fazla sendikal� i�çinin oldu�una dair rakamlar ortaya ç�k�yordu. Dolay�s�yla gerçek d��. Ve bugünle kar��la�t�r�lmas� sa�l�kl� de�ildi.

'80 SONRASINDA SEND�KALAR GERÇEK OLMAYAN ÜYEL�KLER YAPMAK ZORUNDA KALDI
�kinci sorun dönemi 1980 sonras�nda ba�lad�. '80 sonras� bu yöntemden vazgeçildi ama ba�ka bir sorun gündeme geldi; i�kollar�nda yüzde 10 baraj�. Toplu sözle�me yapmak için sendikan�n o i�kolunda çal��anlar�n yüzde 10'unu örgütlemesi zorunlulu�u getirildi. Herhangi bir i� kolunda yüzde 10 baraj� büyük bir rakam. Dolay�s�yla kaç�n�lmaz olarak sendikalar o dönemde, gerçekçi olmayan üyelikler yapmak zorunda kald�lar. Biraz ciddi, biraz esprili ölen insanlar�n yaz�ld�� söylemlerine yol açan hem yüksek i�kolu baraj�n� a�mak hem de T�S yapmak için bu yöntem denenmek zorunda kal�nd�. Bu nedenle o dönemki rakamlarla k�yaslama yap�lmas� gerçekçi de�ildi. Her dönemin kendi iç k�yaslamas� yap�l�r.

2013'TE AYIKLAMA YAPTI, GERÇEK ÜYEL�KLER ORTAYA ÇIKTI
Peki 2013'te ne oldu? Sendikalar Kanunu'nda bir de�i�iklik yap�ld�. Konumuzla ilgili olan k�s�mlar�ndan biri, teknolojinin geli�imiyle birlikte üyelikler e-devlet üzerinden yap�ld�. E-devlet halen ya�ayanlar�, ölenleri, i�siz kalanlar� vs. ay�klad�. Daha gerçek i�çi say�lar� ve üyelikleri ortaya ç�kt�. Devlet bunu yapt�. Bunun yan�nda i�kolundaki yüzde 10 baraj� yerine çe�itli de�i�iklikler yap�ld�. Geçi� süreci oldu. Yüzde 1 getirildi, yüzde 10'dan 1'e dü�ümü "çok kolay örgütlenme" de�il. Ba�ka bir tak�m sorunlar ortaya ç�kt�.

SON VER�LERE GÖRE TÜRK�YE'DE SEND�KALA�MA ORANI YÜZDE 15
Ama k�yaslama bak�m�ndan 2013 ile bugüne kadar gelen süreci kendi iç tutarl�l�� bak�m�ndan k�yaslamam�z daha do�ru. Sendikala�ma aç�s�ndan bak�ld��nda en ciddi veriler 2013'ten bugüne kadar yay�nlanan rakamlar. Sendikala�ma aç�s�ndan 2013'te ilk aç�klanan istatistikler -ocak ve temmuz olmak üzere y�lda iki kez aç�klan�yor- sendikala�ma oran� yüzde 9 olarak aç�kland�. Yakla��k 1 milyon 671 bin i�çiye kar��l�k geliyordu. O günden bugüne giderek bir e�ilim halinde sendika üyeli�i artt�. En son 2024'ün Temmuz ay�nda aç�kland�, sendikala�ma oran� yüzde 15,22.

SEND�KALA�MADA HORMONLU BÜYÜME OLDU
Sendikala�mada oransal art�� bak�m�ndan bir iki �eyi söylemek laz�m. Bir k�sm� bir miktar hormonlu büyüme diyece�imiz büyüme. Ne demek bu? 2015 y�l�nda kamuda çal��an ta�eron i�çilerle ilgili düzenleme yap�ld�; kamudaki ta�eronlar�n toplu sözle�menin fiyat farklar�n� devlet öder dediler. Dolay�s�yla kamudaki ta�eron i�çilerin sendikala�mas�n�n önünü açt�. Bir anda çok say�da yüz binlerce ta�eron i�çi sendikaya üye oldu. Ve devlet yanl�s� özellikle Hak-��'e ba�l� sendikalarda örgütlendi. Ama oransal aç�dan bir anda yüz binlerce i�çi sendikala�m�� oldu. �ktidar eliyle iktidara yak�n sendikalara üyelikler oldu. Ama sonuç aç�s�ndan bunlar da i�çi, özel durum nedeniyle sendikala�mada bir trend, art�� e�ilimi söz konusu oldu. 2013'le k�yaslarsak 2 milyon 495 bin sendika üyesi var.

2 BUÇUK M�LYON ��Ç�N�N YÜZDE 10 T�S'TEN YARARLANIYOR
Bir de T�S'ten yararlanan i�çi say�s� var. Yakla��k 2 buçuk milyon i�çi sendikal� ama T�S'ten yararlanan i�çi say�s� yüzde 10 civar�nda. Bu yüzde 10'un yüzde 80'ini kamu sektöründe çal��an i�çiler olu�turuyor. Yüzde 20'si ise özel sektörde. Sendikala�ma yüzde 15'lerde ama özel sektör aç�s�ndan T�S'ten yararlanma oran� yüzde 5'lerde. Kamu sektöründe çal��an i�çilerin hemen hemen hepsi T�S'ten yararlan�yor. Bu nedenle T�S'ten yaralananlar bir miktar yüksek görünüyor.

SEND�KALA�MA ÖNÜNDE �K� TEMEL ENGEL VAR: SEND�KALARIN TUTUMU VE YASALAR

Sendika üyeliklerinde geçmi� y�llarda "�i�me üyelik"lerden bahsettiniz ve sendikala�ma oran�n�n yüzde 15 civar�nda oldu�unu aktard�n�z. Sendikala�ma önündeki temel engeller nedir, örgütlülük oran� neden bu kadar dü�ük?
Yüzde 15 çevre ülkeler aç�s�ndan da dü�ük bir oran. Bunun iki temel nedeni var. En birincil temel nedeni yasalar, ikinci sebebi ise tali olarak gerçekle�en mevcut sendikalar�n niteli�i. Mevcut sendikalar�n önemli k�sm� devlet ve sermaye güdümündeki sendikalar. ��çiler nezdinde sendikala�ma itibar�n� zay�flatmaya yol açt� bu sendikalar�n uygulamalar�. Baz� kesimlerdeki i�çiler bak�m�ndan dezavantajlar� var ama bu esastaki bir neden de�il.

Yine sendikalarla ilgili bölümü, bu devlet güdümündeki ya da sar� sendikalar diyece�imiz sendikalar, a��rl�kl� olarak kamu sektöründe olanlar -Türk-�� ve Hak-��- e�er özel sektörde mücadele edece�i bir sendika yoksa, özel sektörde örgütlenme giri�iminde bulunmad�. Bu nedenle de bu alanlar örgütsüz kald�. Ama bunlar ikincil nedenler.

ARTIK KAMUDA ÖRGÜTLENME TAMAMLANDI
Temel neden ise art�k kamuda örgütlenme tamamland�. Örgütlenme yapacaksan�z özel sektörde yapacaks�n�z. Örgütlenmenin önünde temel bir yasal engel var; yetki itiraz�. Bir sendikan�n bir i�yerinde örgütlenmesi için a�mas� gereken iki baraj var. Biri i�kolunda çal��anlar�n yüzde 1'ini üye yapacaks�n�z. Bunu sa�lad�ysan�z yerine getirmeniz gereken ikinci ko�ul �u; i�yerinde çal��anlar�n da e�er i�yeriyse yüzde 50+1'ini, i�letme ise -yani i�yerinin birden fazla i�yeri, fabrikas� varsa- orada çal��anlar�n yüzde 40+1'ini örgütleyeceksiniz. Bu iki baraj� geçerseniz orada toplu i� sözle�mesi (T�S) hakk�n� elde ediyorsunuz.

Örne�in metal sanayinde yakla��k iki milyona yak�n insan var. Bu i�kolunda T�S için 20 bin üyeniz olacak. Yetmez, örgütlenece�iniz i�yerinde de yar�s�ndan bir fazlas�n� üye yapman�z gerek. Bir i�yerine gidiyorsunuz, örgütleniyorsunuz sonra da i�verenler itiraz ediyor. "Bu i�yerinde sendikan�n yeterli üyesi yoktur" diyor. Asl�nda bütün üyelikler e-devletten yap�l�yor, bütün veriler devletin elinde, her ay üye say�lar� sendikalara bildiriliyor. Ama buna ra�men i�veren, "A sendikas� benim i�yerimde örgütlendi ama bu kadar üye say�s� yok, ben öyle dü�ünüyorum" dedi�i anda yetkiye itiraz ediyor. Ard�ndan uzunca süren mahkeme süreleri ba�l�yor.

YETK�S�Z MAHKEMELERE �T�RAZLA SÜRE UZATILIYOR
Son y�llarda ba�ka bir yöntem daha eklendi; yetkisiz mahkemelerde itiraz. Kocaeli'de bir fabrikada örgütlendiniz patron ya da vekilleri Ankara'daki bir mahkemede itiraz ediyor. Kocaeli'deki bir fabrikan�n Ankara'daki mahkemeyle ne ili�kisi var, hiç. Ankara'daki mahkeme dosyaya bak�yor, "bu benimle ilgili de�il, fabrikan�n oldu�u yerdeki mahkeme bakmal�" diyor Kocaeli'ne gönderiyor dosyay�. Üzerinden geçiyor bir y�l. Sadece yetkisiz mahkemelere itiraz�n kendisinden kaynakl� bir süre söz konusu oluyor. Hadi onu yapmad�, olan yerde yapt��nda da bir itiraz�n kendisinden kaynakl� ciddi bir ma�duriyet oluyor.

�T�RAZ MEKAN�ZMASI HAK DE��L, HAKKIN KÖTÜYE KULLANIMI
Sendikam�z avukatlar�n�n bizim i�kolumuzla ilgili yapt�� bir çal��ma var. Kas�m'�n 2012-Ocak 2021 dönemindeki davalara bakt�lar. Sendikaya aç�lan yetki itiraz davalar�n�n yüzde 95'ini sendikam�z kazanm��. Yani patronlar haks�z yere itiraz etmi�. Bu itiraz mekanizmas� yasal olarak hak gibi görünüyor ama bu hak de�il, hakk�n kötüye kullan�m�. Hak olabilmesi için bir gerçek durum ortaya ç�kmas� laz�m ki ona itiraz edersiniz. Dolay�s�yla yetki itirazlar�n�n kendisi hukuki bir hak de�il, hakk�n kötüye kullan�m�. �tiraz etti�inde ne oluyor, uzun mahkeme süreçleri ya�an�yor. Bu sefer patronlar i�yerini sendikas�zla�maya giri�iyor. �çeride sendika yok, örgütlülük yok, temsilciniz yok, T�S yok. Çe�itli bask�larla mahkemenin sürdü�ü süreçte sendikas�zla�maya çal��yor, i�ten at�yor önderlerini, içeride �iddetli mobbing uyguluyor, bazen küçük zamlar da yap�yor. �kramiye istiyorsan�z al�n diyor "�antaj" (ikram ad� alt�nda bir miktar ücret veriyor) yap�yor, ücretlerde "iyile�tirme" yap�yor. Ama sendikas�zla�maya yol aç�yor.

Bir yetki davas� 681 gün sürüyor bizim i�yerimizdeki 8 y�ll�k dava sürecinin ortalamas� 681 gün sürmü�. Ve bunlar�n yüzde 40'� da yetkisiz mahkemelerde aç�lm��. Yetkili mahkemelerde 552 gün, yetkisiz mahkemelerde 3 y�l sürmü�. 3 y�ll�k süreçte içerideki i�çilerin örgütlü tutulmas� çok zor. Aç�k bir sendikas�zla�t�rma uygulamas�.

AYM �T�RAZIN YEN�DEN DÜZENLENMES�N� �STED�
Geçti�imiz günlerde ilginç bir geli�me oldu Nakliyat-�� Sendikas� bir nedenle Anayasa Mahkemesi'ne gitti. Bu konuyu da ilgilendiriyordu. Anayasa Mahkemesi ilk defa dedi ki, "Bu yetki davalar�n�n uzun sürmesi sistematik ve kanundan kaynaklanan bir sorun. Sendikal hakk�n etkin bir �ekilde kullan�m�na engeldir." Kanunda yer alan yetki düzenlemesinin oldukça uzun sürmesi, kanundaki gibi bir iki ayda bitmesinin gerçekçi olmamas� nedeniyle, yetki süresinin kanuna kar�� aleyhte kullan�ld��, i�çileri ma�dur etti�i, sendikas�zla�maya yol açt�� ve binlerce i�çinin sendikal haklardan, T�S'ten yararlanamamas� oldu�unu, yeniden düzenlenmesi gerekti�ini belirtti. Ancak Anayasa Mahkemesi'nin bugünkü siyasi iktidar nezdinde ki yeri ve rolünü bildi�imiz için ne kadar etkili olacak bilmiyoruz. Hukuksal mesele ama yetmez elbette mücadele meselesi; alanlarda, meydanlarda, i�yerlerinde yap�lacak mücadele daha etkin olacak. Anayasa ve di�er mahkeme kararlar� da bunun hukuksal bir deste�i.

Sendikala�ma neden engelleniyor? ��çiler için sendikal� olmak ne anlama geliyor?
Bir i�yerinde T�S olmas� i�yerindeki i�çilerin çal��ma ve ya�ama ko�ullar�n�n iyile�tirilmesi demek. Bu bir yandan daha iyi çal��ma ko�ullar� daha iyi ücretken bir yandan da i� güvencesi anlam�na geliyor. Bu bak�mdan sendikala�man�n oldu�u yerde i�çiler, k�smen di�er i�yerlerine göre daha uygun ko�ullarda çal��yor. Sendikala�ma bu nedenle i�çileri koruyan temel mekanizma.

SEND�KA �Ç� DEMOKRAS� T�S SÜREÇLER�NDE DAHA AÇIK VE NET ORTAYA ÇIKIYOR

��çiler maruz kald�klar� hak gasplar� kar��s�nda ço�u zaman sendikalar� da a�arak direni�e geçiyor. Özellikle T�S süreçlerinde sendikalar�n kendi taleplerini kar��lamad��n� da belirterek sendika yönetimine istifa ça�r�s� yap�yor. Sizce bunun nedenleri nedir?
Konu�tu�umuz mesele bir anlamda sendika içi demokrasi meselesi. En görünür yans�ma biçimleri T�S'lerde daha aç�k ve net ortaya ç�k�yor. T�S sürecinde teklif nas�l haz�rlan�yor, imza a�amas�na nas�l geliniyor, hangi mekanizmadan onay geçiyor; i�çilere ya da temsilcilerine ne kadar soruluyor, tüm bunlar sendikal anlay�� ve sendika içi demokrasi meselesi. Burada çoklukla kar��la�t��m�z maalesef ki ben temsilcilerin elinde T�S olmad�� i�yerleri gördüm. Ba�ka bir sendikadan -Hak-��- bize geçen bir i�yeri söz konusuydu. "T�S metnine bakal�m" dedim, "bize vermiyor ki �ube, ihtiyaç olursa o maddeyi gönderiyorlar" dedi. T�S metninden haberi olmayan i�çi temsilcisinin oldu�u yerler var.

SEND�KALAR DEVLET SEND�KASI HAL�NE GELM�� DURUMDA
Dolay�s�yla sendika içi demokrasi konusu, sendikal örgütlenme kadar mücadele alan�. Sar� sendikalar, devlet sendikalar� ya da i�veren denetimindeki sendikalar ad�na ne dersek, bir bütün olarak sermaye ve devletten yana tav�r ald�klar�nda, denge uzla��n� sermaye ve patron lehine kulland�klar�nda i�çilerin tepkisi kaç�n�lmaz oluyor. Yayg�n bir bast�rma yöntemi var i�ten att�rma. Bu bak�mdan ba�ar�l� bir sendikal mücadele ve T�S ayn� zamanda teklifin haz�rl�k süreçlerinin de onay süreçlerinin de i�çilerin ya da mekanizmalar�n�n kat�l�m� ve onay�yla olmas� gerek. Aksi durum antidemokratik bir sendika içi dayatma, bask� rejimi. Sendikalar -ilerici, mücadeleci sendikalar d��nda- sermaye ve devletin ele geçirdi�i sar� sendikalardan öte devlet sendikas�, sermayenin denetimi alt�ndaki sendika haline gelmi� durumda.

��Ç� SINIFI SEND�KALARI YEN�DEN ELE GEÇ�RMEL�
Sendikalar sermaye, devlet taraf�ndan i�gal edilmi� durumda, i�çi s�n�f�n�n sendikalar� yeniden ele geçirme mücadelesi de s�n�f mücadelesinin ayr�lmaz bir parças�. Sendikal örgütlenme meselesi de sendika içi demokrasiye giden yol da i�çilerin birli�inden geçiyor. Nas�l ki sermayeye kar�� mücadele i�çilerin birli�inden geçiyorsa, sendika içi mücadelede i�çilerin kendi öz örgütlüklerini yaratmaktan geçiyor. Kolay bir �eyden bahsetmiyorum; sendika içi mücadele sermayeye verilen mücadeleden zaman zaman zor bir mücadele haline geliyor. Çünkü orada patronla i�birli�i içinde bir alan olu�uyor. O sendika içinde mücadeleyi b�rakmamak ve sendikal yönetimlerin te�hiri ve o sendikalar�n yeniden ele geçirilme çabalar�n�n sürdürülmesi gerek.

ENERJ� VE ÖFKE PATRONLARA YÖNELT�LMEL�

Son olarak okurlar�m�za neler söylersiniz?
��çilerin mücadelesi maalesef bir taraftan sermaye ve devlete kar�� hak mücadelesi, maalesef zaman zaman sendika bürokrasisine yönelmek zorunda kal�yor. Ke�ke enerji ve öfkelerini sadece patronlara -hangi kesimse o patronlar onlara- kar�� yönetseler. Daha demokratik sendikal bir ya�am herkesin toplamda ç�kar�na olan bir durum ortaya ç�karacakt�r. Bu ayn� zamanda i�çilerin çal��ma ko�ullar�n�n iyile�tirilmesi, daha iyi bir ücret daha iyi bir T�S'i de beraberinde getirecektir.

Kayg�s�z: ��çi s�n�f� sendikalar� yeniden ele geçirmeli

�lgili Haberler