GÜNCEL

Ayder'e ve tüm yaylalara 'ihanet'e devam!*

CEM�L AKSU
28 A�ustos 2018 Sal�

Bir kere, yayla, mera gibi hi�bir �ekilde, kullan�m hakk� d��nda bir ki�iye m�lk olarak devredilemeyecek alanlar�n, m��tereklerin, "imar aff�" ile sat��, t�m yurtta�lara, hatta d�nyadaki b�t�n insanlara ve de canl�lara ait olan baz� insanlara devri demektir. Bu di�er insanlar�n ve canl�lar�n hakk�n�n gasp�d�r.

Bu yaz Karadeniz'deki yaylalarda insan ve araç trafi�inden ad�m atacak yer bulamayan, saatlerce trafik kuyru�unda bekleyenler, ine�ini otlatamayan, yaylac�l�k yapamayan yerliler hep beraber darlan�rken, bir taraftan da "imar aff�" ile yaylada kendine yer kapmak ya da zaten kapt�� yerin ruhsat�n� almak için u�ra�anlar vard�.

Saray Partisi'nin ba�kan� Erdo�an, Karadeniz bölgesinin en me�hur yaylas� olan Ayder için, "Allah'�n bize verdi�i Ayder bamba�ka, ama biz Ayder'i kirlettik, rezil ettik" demi�ti. Ard�ndan da �çi�leri Bakan� Süleyman Soylu, "1 Ocak 2017 tarihinden itibaren yaylalar�m�zda kaçak bin 750'nin üzerinde yap� yap�ld�. 1 Ocak 2017 tarihinden itibaren yap�lanlar y�k�lacak. Hiç kimse kusura bakmas�n. Bin 750-bin 750. Hiç kimse kusura bakmas�n. Biz buray� geçmi�imizden ald��m�z emaneti kirleterek gelece�imize b�rakamay�z. Bunlar tek tek y�k�lacaklar" diye konu�mu�tu. Hemen ard�ndan da "kentsel dönü�üm" canavar� TOK� devreye sokuldu, Ayder için de bir "dönü�üm" projesi yapma talimat� verilmi�ti. TOK�'nin, yayla sezonunun bitece�i Eylül ay�ndan itibaren uygulamaya ba�layaca�� "dönü�üm projesi"nin detaylar� da geçti�imiz hafta aç�kland�.

HEM �MAR AFFI HEM DÖNÜ�ÜM

Fakat bu arada ba�ka bir geli�me oldu. "�mar aff�". Seçimlerden hemen önce tahminen 13 milyon kaçak yap�ya, yani imar planlar�na ayk�r� yap�lm�� ya da "hazine arazisi", ormanl�k alan, park, mera ve yayla gibi özel mülkiyete ait olmayan yerlere yap�lan binalara vb. yap� ruhsat� verilerek, daha önce yap�lan idari ve para cezas� i�lemleri iptal edildi.

Erdo�an'�n "ihanet" ç�k�� üzerine, Trabzon'da 1750, Giresun'da 1700, Rize'de 350, Gümü�hane'de ise 306 olmak üzere toplam 4 bin 106 kaçak yap� için y�k�m karar� al�nm��t�. �imdi ise hepsi affedildi. Yap�lan aç�klamalara göre ilk bir ayda 2 milyonu a�k�n ki�i "imar aff�" için ba�vurmu�tu. Trabzon'da 42 bin, Giresun'da 13 bin 500, Rize'de 8 bin 700 ile Artvin'de 5 bin dolay�nda ba�vuru yap�ld�� belirtildi. Aftan sadece daha önce kaçak yap� yapanlar de�il, ba�vuru süresi dolana kadar i�ini bitirenler de yararlan�yor. Bu f�rsattan kaçak kat ç�kmak isteyen, yaylaya ev yapmak isteyen kim varsa har�l har�l çal��yor. Karadeniz'deki bütün yaylalar yaz boyunca �antiye alan�yd�.

�imdi ise TOK� sahnede. Yeni projeyle 750 araçl�k otopark, otel ve pansiyon alanlar�, seyir teraslar�, günübirlik e�lence alanlar�, çad�r ve kamp bölgeleri ile giri�-ç�k�� noktalar� belirlendi. Ziyaretçiler, buradaki trambüslerle yayla merkezine ula�acak. Ula��m sorununa çözüm olarak yaylan�n alt kodunda çift yönlü yeni yol yap�lacak. Ayder Yaylas� ve civardaki Ausor, Hüser ve Kavron yaylalar�na gitmek isteyenler bu yolu kullanacak. Yaylaya araç giri�i s�n�rland�r�lacak. Yaylada dikey yerine en fazla iki katl� yatay yap�lar in�a edilecek.

Peki bu proje hangi soruna çözüm olacak? Zaten "b�rak�n�z yaps�nlar b�rak�n�z geçsinler" mant�� ile "yanda��n�n i�ini gören"ler, Ayder'deki ve di�er yaylalardaki bütün kaçak yap�lara ruhsat verdikten sonra, bu kaçak yap�lar� hangi hakla y�kacaklar? Ayder'in sorunu sadece peyzaj/görüntüden mi ibaret? �nsan ve araç trafi�inin ve yap�la�man�n yaratt�� ekolojik, sosyal ve ekonomik sorunlar nas�l çözülecek? Bir Ayder'i kurtarmakla (ki bu TOK� projesi ile sadece görüntü kurtar�l�yor) F�rt�na vadisindeki ve Karadeniz'in bütün vadilerinde ve yaylalar�ndaki ekolojik tahribat�n önüne nas�l geçilecek?

Bu ve benzeri sorular�n bir cevab� yok. Zaten ne iktidar�n ne TOK�'nin ne de rant pe�indeki giri�imcilerin ekoloji, iklim krizi gibi dertleri var. Onlar� ilgilendiren tek �ey rant, para, kar. Ne "imar aff�" ile binlerce ki�inin "i�ini görmeleri"nin ne de görünü�ü kurtaracak TOK� projelerinin yöre halk�n�n ç�karlar�n� korumakla, onlara ekonomik katk� sunmakla da alakas� var.

Bir kere, yayla, mera gibi hiçbir �ekilde, kullan�m hakk� d��nda bir ki�iye mülk olarak devredilemeyecek alanlar�n, mü�tereklerin, "imar aff�" ile sat��, tüm yurtta�lara, hatta dünyadaki bütün insanlara ve de canl�lara ait olan baz� insanlara devri demektir. Bu di�er insanlar�n ve canl�lar�n hakk�n�n gasp�d�r.

Di�er taraftan, Ayder gibi, ekoloji aç�dan önemli do�a alanlar�n�n, yaylalar�n, meralar�n baz� yurtta�lar�n ç�kar� için metala�t�r�lmas� kabul edilemez. Ekolojik aç�dan önemli yerler üzerinde sadece bir devletin egemenli�i de kabul edilemez. Ekoloji bir bütündür ve devletlerin egemenlik s�n�rlar� iklim krizi için geçerli de�ildir.

"Sürdürülebilir kalk�nma" için turizme bel ba�lanan Do�u Karadeniz, küresel olarak ekolojik de�eri son derece yüksek bir bölge oldu�u bilinen bir gerçektir. Do�u Karadeniz Da�lar�, Kafkasya Ekolojik Bölgesi içerisinde uluslararas� ölçekte tan�nan ve koruma de�eri yüksek bir bölge olarak tan�mlanmaktad�r. Dünya Do�ay� Koruma Vakf� (WWF), BirdLife ve Wetlans gibi uluslararas� do�a kurulu�lar�, bölgenin �l�man ku�ak ormanlar�n�, dünyadaki savunmas�z 200 önemli karasal ekolojik bölgeden (Global 200 Ecoregion) biri olarak belirlemi�tir. Çal��ma alan�n�n da içinde bulundu�u Kafkasya Ekolojik Bölgesi, do�al �l�man ku�ak ormanlar�, zengin biyolojik çe�itlili�i, yüksek endemizmi ile dünyan�n en önemli 25 ekolojik bölgesinden biri olarak kabul edilmektedir. "Do�al ya�l� ormanlar ve di�er biyolojik çe�itlilik varl��n�n dünyada çok az kalm�� olan el de�memi� dere sistemleri (intact river) ile birlikte son derece yüksek oranda korundu�u F�rt�na Vadisi Ormanlar�; WWF, UNEP ve IUCN gibi dünyan�n en büyük do�a koruma kurulu�lar�n�n kurdu�u "Dünya Koruma �zleme Merkezi" taraf�ndan Avrupa'daki "daha iyi korunmaya acil ihtiyac� olan 100 orman" (100 Forest Hotspots)'dan biri olarak ilan edilmi�tir." Bu alanlar, uluslararas� Do�a Koruma Örgütü (CI) taraf�ndan da yeryüzünün en önemli biyolojik çe�itlili�e ve bunun yan� s�ra en çok tehdit alt�ndaki 34 s�cak bölgesi aras�nda gösterilmektedir. Do�u Karadeniz Da�lar�, ayr�ca Önemli Do�a Alan� (ÖDA) ve Önemli Ku� Alan� (ÖKA) kapsam�nda de�erlendirilmektedir. Bu kadar koruma de�eri yüksek olan bölgede; 4 Milli Park, 4 Tabiat� Koruma Alan�, 13 Tabiat Park� ve 10 Tabiat An�t� bulunmaktad�r. Yine bölgenin farkl� yerlerinde çe�itli statülere sahip do�al ve kültürel S�T alanlar� mevcuttur.

Bugün bütün bu ekolojik alanlar turizm ve/ya ekoturizm ad�na her türlü kullan�ma aç�k durumdad�r. Ve gittikçe artan oranda insan ak�n�na u�ramaktad�r. Rize'nin turist say�s� geli�imine bak�ld��nda 2009 y�l�nda 496 bin 546 iken, 2015 y�l�nda bu say� 690 bin 348 olarak yedi y�ll�k süreçte yüzde 39 art�� göstermi�tir. Ekolojik de�eri bu kadar önemli F�rt�na vadisine gelen toplam ziyaretçi say�s� 2006 y�l�nda yakla��k 600 bin civar�nda iken, 2011'de 1.2 milyon ki�inin üzerinde oldu�u hesaplanm��t�r. Alana eri�im sa�layan ziyaretçilerin say�s� belirli gün ve aylarda yo�unla�arak vadideki ta��ma kapasitesinin üzerine ç�kt��, di�er günlerde veya aylarda yo�unlu�un ta��ma kapasitesinin alt�na dü�tü�ü tespit edilmi�tir. Örne�in, 2009 y�l� festival döneminde sadece üç günde vadiye eri�im yapan araç say�s� 29 bin, ziyaretçi say�s� 160 bin bir di�er ifadeyle vadiye 2009 y�l�nda eri�im yapan toplam ziyaretçinin yüzde 16's� üç günlük festival döneminde alana eri�im sa�lam��t�r. Yine 2011 y�l� Ramazan bayram� döneminde bayram�n ikinci günü alana giri� yapan araç say�s� yakla��k 10 bin, ziyaretçi say�s� yakla��k 30 bin ki�i civar�nda oldu�u hesaplanm��t�r.

Baz�lar� için hiçbir önemi olmayan çimlerde, her taraftaki a�açlar�n alt�nda geli�i güzel dola�mak, piknik yapmak, kamp kurmak vb. sonucu erozyon, gürültü kirlili�i, flora ve faunan�n tahrip edilmesi, kat� at�k ve çöp sorunu gibi pek çok çevresel sorunlar olu�maktad�r. Ekolojik de�eri yüksek bu alanlarda ziyaretçi yo�unlu�unun artmas� ile birlikte toprakta bulunan bitkiler için yaray�� su, toplam gözeneklilik, geçirgenlik, kümülative infiltrasyon, toprak organik maddesi de�erlerinin azalmas�na; hacim a��rl��, solma noktas�ndaki nem ve toprak s�k��mas�n�n artmas�na neden olmaktad�r. Yüksek vd. taraf�ndan yap�lan bir çal��mada F�rt�na vadisi içindeki Ayder turizm merkezinde ziyaretçi trafi�inin ta��ma kapasitesinin çok üzerinde oldu�u ve bunun özel günlerde alarm seviyesine ula�t�� ifade edilmektedir.

Turizm alanlar�nda yürütülen regreasyonel faaliyetler, topraklar�n fiziksel ve hidrofiziksel özellikleri üzerinde tahrip edici olumsuz etkilere sahiptir. Ziyaretçilerin ekosistem üzerindeki farkl� hareketleri (dola�ma, çim kaya��, horon, vb) sonucu toprak özellikleri yan� s�ra vejetasyon örtüsünde ve yaban hayat� üzerinde de çe�itli �ekilde tahribatlara neden oldu�u pek çok ara�t�rmac� taraf�ndan ifade edilmektedir. Turizm alanlar�ndaki çe�itli regreasyonel faaliyetlerinin neden oldu�u bir di�er önemli sorun bitki örtüsünün farkl� oranlarda tahrip olmas�d�r. Keza ziyaretçi trafik yo�unlu�u art�� ile bitki örtüsünün tahrip olmas� aras�nda pozitif yönlü güçlü bir ili�ki oldu�u ortaya konulmu�tur.

KALKINMA MI �KL�M KR�Z� M�?

(Eko)Turizm faaliyetlerinin me�rula�t�r�lmas� için öne sürülen istihdam sa�lanmas�, kalk�nma, gelir düzeyinde art�� vb. argümanlar�n hepsi ekonomik bak�� aç�s�n� yans�t�r. Bu argümanlar�n hiçbiri, çözümü aranan, geçim s�k�nt�s�, göç gibi sorunlar�n nedenlerini aç�klamad�� gibi, bu hedeflerin gerçekle�ti�i durumda da herkesin e�it oranda pay alaca�� yan�lsamas�n� yaratmaktad�r.

(Eko)turizmi me�rula�t�rmak için ileri sürülen, üretilen yerel ürünlerin turistlere sat�lmas� yoluyla gelir yarat�lmas� ise pratikte turizm faaliyetlerinin ço�almas� ve bölgeyi ziyaret eden turist say�s� artt�kça yerel üretimi ters oranda etkilenmektedir. Yaylalar ve vadiler insanlar taraf�ndan i�gal edildikçe hayvanc�l�k, ar�c�l�k gibi yerel faaliyetler olumsuz etkilenmektedir. Çevresel kirlenme, ürünlerin de ekolojik de�erini dü�ürmektedir.

Peki ekonomi/kalk�nma ile ekoloji aras�ndaki bu çeli�kiyi a�mak ya da en az�ndan ekonomik sorunlara ba�ka çareler üreterek ekolojik tahribat�n önüne geçmek mümkün de�il mi? Elbette mümkün. Sadece bak�� aç�m�z� oldukça de�i�tirmemiz gerekiyor.

Bu noktada dü�ünmemiz gereken, bugünümüzü kurtaran kalk�nmac� çözümler küresel iklim krizinin yarataca�� maliyetler ve y�k�mlar kar��s�nda ne anlama gelmektedir?

E�er, iklim krizinin tahribat� ve onun yarataca�� adaletsizliklerin giderilmesi daha büyük bir bedele neden olacaksa, ekolojik de�eri yüksek yerlerin korunmas�n� kalk�nma carilerine tercih etmez miyiz? Ve bu bölgelerde ya�ayan halk�n geçim sorunlar�n�n çözümü için gerekli maliyeti hepimiz üstlenmez miyiz?

�klim krizinin Türkiye'ye etkisi de oldukça a��r olaca�� tahmin ediliyor. �klim de�i�ikli�inin Türkiye'ye etkisi konulu raporlarda 2050 gibi yak�n bir zamana kadar di�er bütün bölgelerde çölle�me, su s�k�nt�s� gibi sorunlara neden olurken, Karadeniz'de de ya�� rejiminde istikrars�zla�ma gibi sonuçlarla kar�� kar��ya gelece�imizin alt� çizilmektedir. Türkiye, iklim de�i�ikli�inin özellikle, uzun süreli �iddetli kurakl�klar ve su kaynaklar�n�n zay�flamas� (genel olarak kurakla�ma), s�cakl�klar�n artmas�, orman yang�nlar�, erozyon, çölle�me, deniz düzeyinin yükselmesi, �iddetli hava olaylar� ve bunlara ba�l� ekolojik bozulmalar gibi olumsuz sonuçlar�ndan etkilenebilecektir.

Ayr�ca Türkiye'de �s� dalgalar�nda gözlenen art�� nedeniyle ortaya ç�kan ölümlerde ve vektör da��l�m�na ba�l� olarak baz� bula��c� hastal�klarda artma beklenmektedir. Ülkede ya�anan do�al afetler (f�rt�nalar, �iddetli ya��lar, seller, ta�k�nlar ve benzeri), su ile bula�an hastal�klarda art��a yol açm��t�r. Artan çevresel afetler sonucunda çevresel göçmenlerin artmas�, su ve besin kaynaklar�n�n azalmas�yla ili�kili beslenme bozukluklar� ve su kaynakl� hastal�klar�n artmas�, gelecekte Türkiye için önemli halk sa�l�� sorunlar�ndan olacakt�r. Ayr�ca deniz düzeyinin yükselmesi sonucunda k�y�sal ya�am ortamlar�n�n bozulmas� ve daralmas�, biyolojik çe�itlili�in zay�flamas� ile k�y� yak�n� yeralt� suyunun tuzlanmas�, kar��la�aca��m�z önemli sorunlardand�r.

EKONOM� DE��L EKOLOJ�

Bu tablo bize, alelade bir zamanda ve ortamda kalk�nma, turizm vb. tart��mas� yapmad��m�z�, çok yak�n bir gelecekte, bu yaz�y� okuyan bir ço�umuzun kar�� kar��ya gelece�i bir durumda oldu�umuzu yeterince duyumsatmaktad�r, dilerim.

Dolay�s�yla çok yak�n bir tehlike olarak, iklim krizi ko�ullar�nda, ekolojik de�eri yüksek alanlardaki ekonomik faaliyetlere nas�l bir s�n�rlama getirilmesi, koruma kriterleri ne olmal�d�r? Bu alanlarda ya�ayan insanlar�n geçim sorunlar� nas�l çözülmelidir?

Bu sorulara çok ayr�nt�l� cevaplar üretmek kolay de�ildir. Fakat anahtar olmas� aç�s�ndan, son dönemde küresel olarak farkl� aç�lardan tart��lan "temel yurtta� geliri", "vatanda�l�k geliri" gibi önermelerin bu ba�lamda yeniden ele al�nabilir. Bu ba�lamda, ekoloji hareketinin, ekolojik de�eri yüksek alanlarda ya�ayan yerlilerin geçim sorunlar�n�n çözümü için bu ekolojik alanlar�n piyasala�t�r�lmas�n� ve dolay�s�yla tahribini sa�layan kalk�nmac� araçlar�n hepsi rafa kald�r�larak, bu yerlilere "temel yurtta� geliri" deste�i verilmeli talebini gündemine almas�n� öneriyorum.

* Bu yaz�da daha önce ekoturizm, kalk�nma ve ekoloji üzerine yazd��m �u yaz�dan yararland�m. "Ekoloji Siyaseti Ad�na Temel Bir Hak Olarak Vatanda�l�k Gelirini Savunmak", https://medium.com/@biryasam/ekoloji-siyaseti-ad%C4%B1na-db579b3142ee

Ayder'e ve tüm yaylalara 'ihanet'e devam!*

�lgili Haberler