GÜNCEL

Yerel hareketler ve iklim krizi

CEM�L AKSU
11 Eylül 2018 Sal�

�klim krizi ba�lam�nda tek tek her yereldeki m�cadele global olarak de�erli ve �nemli bir m�cadeledir. Global olarak b�t�n insanlar ve canl�lar ad�na do�an�n, m��terek varolu�umuzun kapitalistler taraf�ndan yok edili�ine kar�� bir m�cadeledir. Bu y�zden de her yerde ve zamanda bir projenin etkisini sadece o yerdeki �evreye ve insanlara verdi�i zararla s�n�rlamadan iklim krizi gibi global sorunla ba��n� kuran bir s�ylem, eylem ve �rg�tlenme prati�i geli�tirilmelidir.

Ekonomik kriz tart��malar�na gark oldu�umuz �u durumumuzda iklim krizi hem yak�n hem uzak bir sorun olarak duruyor. Yak�n, hatta yak�c� bir sorun, çünkü rüzgar esmese, kurakl�k vursa, güne� ba��m�z� yaksa, sa�nak koyverse, seller bassa, "iklim de�i�ti" diyoruz. Di�er taraftan uzak bir sorun ya da ihtimal olarak kal�yor. Ayn� zamanda faili belli olmayan, görünmez, dinlerdeki "k�yamet kopu�u" gibi gizemli bir gelecek. �klim krizi ile ilgili birçok çal��mada kullan�lan söylem, geri dönü�ü imkans�z k�lacak 2 santigratl�k s�cakl�k art��n�n yarataca�� bir felaket ya da krize i�aret etmektedir.

�klim de�i�ikli�inin en önemli göstergelerinden birisi say�lan atmosferdeki karbondioksit seviyesinin bilim insanlar�n�n görece güvenli e�ik olarak gördü�ü 350 ppm seviyesine çekilememesi ve içinde bulundu�umuz yüzy�l sonuna do�ru küresel s�cakl�k ortalamas�ndaki art��n sanayi devrimi öncesine k�yasla 2 santigrat derecenin mümkün oldu�u kadar alt�nda s�n�rland�r�lmas� için gereken ad�mlar�n �imdiden at�lmamas� halinde etkisini �imdiden göstermeye ba�layan küresel çapta felaketlerin ya�anmas� kaç�n�lmaz olacakt�r.

Fakat zaten gidi�at kapitalistlerin böyle bir sorumluluk almayacaklar�n� gösteriyor. Trump'�n iktidara gelir gelmez uluslararas� iklim anla�malar�ndan çekilmesi, AB ülkelerinin, Çin ve Rusya'n�n emperyalist rekabetin ekonomik sava� boyutuna vard�r�ld�� bir süreçte fosil yak�t kullan�m�ndan vazgeçme ya da paylar�na dü�en karbon sal�n�m�n� azaltma veya sermayelerinin de�erlenmesi için do�a dü�man� teknolojiler kullanmaktan vazgeçme gibi bir yola ba�vurmayacaklar� kesin. Marx'�n dedi�i gibi, "sermaye yüzde 10 kar için her yerde çal��maya raz�d�r; kesin yüzde 20, i�tah�n� kabart�r; yüzde 50, küstahla�t�r�r, yüzde 100, bütün insani yasalar� ayaklar alt�na ald�r�r; yüzde 300 kar ile, sahibini ast�rma olas�l�� bile olsa, i�lemeyece�i cinayet, at�lamayaca�� tehlike yoktur."¹

Bu yüzden, iklim krizi uzak bir zaman�n, fi tarihinde gerçekle�ecek bir felakete dair bir hikaye de�ildir. Nitekim 2016 Küresel �klim ve Felaket Raporuna göre küresel felaketlerin yaratt�� 210 Milyar dolarl�k ekonomik kayb�n bu zamana kadar tespit edilen/kay�tlara geçen kay�plar aras�nda 7. s�rada oldu�u belirtildi. Do�al afetler son 10 y�lda içinde APAC (Asya-Pasifik) ülkelerinde yüzde 35 oran�nda art�� gösterdi. Bunu yüzde 20 ile Latin Amerika, yüzde 14 ile EMEA ve yüzde 10 ile ABD izledi.²

Hükümetleraras� �klim De�i�ikli�i Paneli'ne göre karbondioksit oran�ndaki art�� öncelikle fosil yak�t kullan�m�ndan kaynaklan�yor. Kayda de�er ikinci etken, ba�ta ormans�zla�ma olmak üzere arazi kullan�m�ndaki de�i�imdir. �klim de�i�ikli�inin etkisi s�cakl�klardaki art��tan ibaret de�il. Kurakl�k, seller, �iddetli kas�rgalar gibi a��r� hava olaylar�n�n s�kl�� ve etkisinde art��, okyanus ve deniz suyu seviyelerinde yükselme, okyanuslar�n asit oranlar�nda art��, buzullar�n erimesi gibi etkenler sonucunda bitkiler, hayvanlar ve ekosistemlerin yan� s�ra insan topluluklar� da ciddi risk alt�ndad�r.

Ekonomik kriz gibi maalesef "iklim krizi" de sarayda ba�ka kulübede ba�ka türlü ya�anmaktad�r.

�klim krizinin adaletsizli�i iki a�amada da yani krizin üretilmesinde de etkilerinin ya�anmas� aç�s�ndan adaletsiz. �klim adaletsizli�i, iklimdeki de�i�imde en az sorumlulu�u olanlar�n, de�i�imden en çok etkileniyor olmas�n� anlat�r. Örne�in, ki�i ba�� en dü�ük emisyona sahip Afrika'n�n, iklim de�i�iminden en çok etkilenen bölge olmas�. Ya da küresel �s�nmaya ba�l� olarak tar�m sezonunun k�sal�p ürün fiyatlar�n�n artmas�ndan da, s�tman�n yayg�nla�mas�ndan da daha çok yoksul kesimlerin etkilemesi. �klim de�i�iminin göstergesi olan sel, kurakl�k, a��r� so�uk, s�cak hava dalgas�, kas�rga, tayfun gibi hava olaylar� en çok nereleri vurmu�tur?" Bu soruya yan�t veren ara�t�rmalar da en yoksul ülkelerin (Haiti, Banglade�, Dominik, Mo�olistan) en fazla zarar� gördü�ünü belgeliyor. S�cak hava dalgas� ya da a��r� so�uk sonucu ölümlere ili�kin veriler de, Avrupa- Afrika ay�rmaks�z�n e�itsizli�i ortaya koyuyor. En çok ya�l�lar ve yoksullar ölüyor.

Oxfam'�n bir ara�t�rmas�na göre �ngiltere'de sel yoksullar� zenginlere göre 3,5 kat daha fazla etkiliyor. ABD'de zehirli kimyasal tehdidinin yo�un oldu�u saptanan bölgelerde siyahlar, Latinler ve yoksullar ya��yor. Avrupa Birli�i (AB) bünyesinde faaliyet gösteren Avrupa Çevre Ajans� (AÇA) taraf�ndan aç�klanan, "Avrupa'da �klim De�i�ikli�i, Etkileri ve Zaafiyetler 2016" adl� raporda her y�l orman yang�nlar�ndan etkilenecek alan�n 800 bin hektara ç�kaca��, bundan etkilenecek ki�i say�s�n�n ortalama 150 milyon olaca�� ve bu etkilerin yol açaca�� refah kayb�n�n y�ll�k 42 milyar avroya ula�aca�� tahmin edildi. Is� art�� nedeniyle her y�l 200 bin ki�inin ölebilece�i, sel nedeniyle ortaya ç�kacak hasar�n maddi boyutunun da y�lda 10 milyar dolar� geçebilece�i kaydedildi. Bu "200 bin ki�i"nin büyük k�sm�n�n konforlu ya�am ko�ullar�na sahip olmayan s�n�flara mensup kad�nlar, çocuklar, ya�l�lar vb. oldu�unu tahmin etmek için kâhin olmaya gerek yok elbette.

Tek ülkelerde ya da �ehirlerde ya�ad��m�z tekil ekolojik y�k�m projelerinin vehametini ve etkisini artt�ran global faktör de iklim krizidir. �klim krizi, �imdiye kadar ki, tekil ekolojik y�k�m teknolojilerinin (fosil yak�t kullan�m�ndan ormanlar�n yok edilmesine, endüstriyel tar�mdan sava� sanayiine ve sava�lara kadar kapitalizmin geli�me hikayesinin) bir sonucudur. Fakat bugün için iklim krizi, bütün bunlar�n toplam�, sonuç ya da genel kavram� de�il, bütün bu tekil sorunlar�n etkisini hem niceliksel hem de niteliksel olarak de�i�tiren bir nedendir. Bugün "üç- be� a�aç meselesi" buradan kaynaklanmaktad�r. Kapitalizmin geli�me dönemindeki orman katliamlar� ile kapitalist geli�menin en üst düzeylere geldi�i bu döneminde gerçekle�en orman katliamlar� biçimsel olarak ayn� olsalar da nitelik olarak farkl�d�rlar. Bu yüzden iklim krizi, tekil sorunlara bak�� aç�m�z� de�i�tirmemizi gerektirmektedir. K�r ve kentlerdeki yap�la�madan enerji ya da turizm "yat�r�mlar�"na, hatta emeklilikte yerle�ece�iniz yeri belirlerken bile iklim krizinin etkilerini öncelikli olarak gözönünde bulundurmak zorunday�z.

Elbette bir ki�inin, �irketin ve toplumsal bir grubun lehine olarak uygulanan bir projenin, ekolojiye verdi�i zarar tekil olarak önemlidir ve buna kar�� ekolojiden yana ve mü�tereklik haklar� için mücadele edilmelidir. Türkiye'deki ekoloji mücadelesinin temel özelliklerinden biri de "tekil-sorun odakl� olma"s�d�r.³ Yani sorunu "etkinlik kaynakl� (termik santral, çimento fabrikas�, ta� oca��), tahribata ba�l� (orman, k�y�, mera tahribi), kirlili�e dayal� (hava, su, toprak kirlili�i), risk tan�ml� (nükleer, GDO) olarak" saptayarak, hareketin hedefini de o yerdeki somut tekil projenin engellenmesi ile s�n�rlanmas�d�r. Aykut Çoban'�n da i�aret etti�i gibi, bu "tekil-sorun odakl� olma", hareketleri yerele hapsetmekte, mücadelenin yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararas� ortakl�klar kurmas�n� engellemektedir.

Fakat buradaki esas sorun, hareketin yerel olmas� de�il, mücadele etti�i sorunun/projenin global etkilerini, ba�lar�n� kurmayan bir söylem ve örgütlenmeye hapsolmas�d�r. Örne�in, ekolojik aç�dan "s�cak bölge" olarak görülen alanlardaki bir enerji ya da turizm faaliyetini küresel bir sorun olarak görmek yerine sanki sadece o vadideki ya da yerle�im alan�ndaki (ya�am alan�ndaki) yerlilerin sorunu olarak görülmektedir. Öyle ki, en yak�n kom�ular "d��ardan gelenler" olarak kategorile�tirilmektedir.⁴

Mücadele her zaman bir yerde/mekânda olur. Fakat nas�l ki, mücadeleye konu olan olgu/olay, özne/�irket, ak�l/söylem global ise bu mücadelenin de ayn� �ekilde olmas� gerekir. Artvin Cerattepe'de maden i�leten �irket, �stanbul'da 3. Havaalan�n�, Mardin'de fosfat madeni, Fransa'da da ba�ka bir havaalan� projesini yürütürken bu yerellerdeki hareketler sadece o yerdeki tekil soruna odakl� hareket edemez. Artvin Cerattepe'deki madencilik faaliyetinin sadece Artvin il merkezinde ya�ayan insanlar ve canl�lar üzerindeki etkisini önce ç�karan söylem, eylem ve örgütlenme de bu aç�dan asl�nda bir yan�lsama yaratmaktad�r. Birincisi, bu projenin yarataca�� yerel tahribat, Kuzey Kafkasya ve Karadeniz ekosistemini, biyoçe�itlili�i, g�da ve göç rejimini k�sacas� küresel iklim krizini etkileyecektir. Dolay�s�yla, ikinci olarak, sorundan etkilenecek kitle sadece Artvin'de ya�ayanlar olmayacak, sadece kom�u köyler ilçeler de�il, tüm Kafkasya, Karadeniz ve dünya etkilenecek. Ayn� durumlar�n örne�in 3. Havaalan� ya da Kanal �stanbul Projeleri için de geçerli oldu�u aç�k.

Bu aç�dan dü�ünüldü�ünde yerel bir hareket, söylem, eylem ve örgütlenme a�lar� itibariyle global düzeyde kendini varetmesinin yollar�n� bulmak zorundad�r. Çünkü iklim krizi ba�lam�nda tek tek her yereldeki mücadele global olarak de�erli ve önemli bir mücadeledir. Global olarak bütün insanlar ve canl�lar ad�na do�an�n, mü�terek varolu�umuzun kapitalistler taraf�ndan yok edili�ine kar�� bir mücadeledir. Bu yüzden de her yerde ve zamanda bir projenin etkisini sadece o yerdeki çevreye ve insanlara verdi�i zararla s�n�rlamadan iklim krizi gibi global sorunla ba��n� kuran bir söylem, eylem ve örgütlenme prati�i geli�tirilmelidir.

Yerel hareketlerin söylem, eylem ve örgütlenmesini iklim krizi üzerinden yeniden üretmeleri önerisi, bu hareketlerin yerelli�ine ya da yerel hareketlere bir inançs�zl�k olarak veya yerel hareketlerin yerine merkezi, ulusal/uluslarararas� örgütlerin almas� gerekti�i olarak de�erlendirilmemelidir. Böylesi bir de�erlendirme, ekoloji hareketinin kar�� kar��ya oldu�u bir ba�ka hata olur. Yerelin sesini kesecek, edilgenle�tirecek, söz ve karar hakk�n� k�s�tlayacak "eski tarz siyaset"e geri dönü� harekete yeni bir �ey katmayaca�� gibi, bu hareketlerin siyaseti dü�ünme ve yapma biçimimize yapt�klar� katk�lar� da yok etmek anlam�na gelecektir.

Yereldeki hareketin kar�� kar��ya oldu�u tekil projeyi iklim krizi ba�lam�nda ele alarak sorunla�t�rmas�, di�er yerel hareketlerle ortak bir söylem tutturmas�n� sa�layacakt�r. Yerel hareketlerin örgütsel "birli�i" için bütün bu hareketleri birle�tiren ortak bir anlat�n�n, söylemin kurulmas� gerekmektedir. Ortak bir anlat�s� olmayan örgütsel bir birlik kurmalar� mümkün de�ildir. Di�er taraftan ortak anlat�, ba�ka yerellerle bölgesel, ulusal ve global ortakl�klar kurmay� kolayla�t�racakt�r.

D�PNOTLAR

1. Karl Marx Kapital 1. Cilt, 67 nolu dipnot, s. 779

2. https://yesilgazete.org/blog/2017/02/24/kuresel-iklim-ve-felaket-raporu-en-cok-artis-gosteren-tehditler-deprem-su-baskinlari-ve-kuraklik/

3. Aykut Çoban, Ekoloji Mücadelesinde Strateji Tart��mas� "Yine dene yine yenil" nereye kadar? http://www.birartibir.org/ekoloji/122-yine-dene-yine-yenil-nereye-kadar

4. "D��ar�s�", "d��ar�dakiler" söylemi iktidar�n bask�s� ile yerel hareketlerin dü�tükleri hain tuzaklardan biri. �ktidar, enerji politikalar�na itiraz edenleri sürekli –o yere- "d��ar�dan gelen üç be� çevreci", "yerli ve milli" olmayan gruplar olarak yans�tt�kça bu yerel hareketler de "dedelerimiz Çanakkale'de sava�t�lar" söylemi ile yerli olduklar�n� kan�tlama gayretine dü�erken örgütlenmede de ba�ka il ve ilçelerden gelenleri "d��ardan gelenler" olarak kodlamay� kabul etmi�tir.

Yerel hareketler ve iklim krizi

�lgili Haberler